Julia Franck
De middagvrouw
Een aangrijpend proloog: de 7 - jarige Peter die met zijn rode koffer op zijn moeder wacht. Hoe kon die moeder haar kind daar achterlaten? Het boek is een lange poging om deze wanhoopsdaad te verklaren.
Julia Franck putte voor dit verhaal uit haar eigen familiegeschiedenis. Haar vader werd in 1945, op de vlucht voor de Russen, door zijn moeder verlaten. Hij sprak daar nooit over. Julia Franck vroeg zich toen ze nog heel jong was al af hoe een moeder tot zo'n besluit komt. Bij naspeuring vond ze sporen, foto's, de adressen waar ze woonde, haar beroep - verpleegkundige. Het verhaal over Helene, zoals ze haar noemde, heeft Julia Franck zelf bedacht. "Haar karakter, haar ervaringen en verwachtingen, de omstandigheden waaronder ze was opgegroeid en de verwachtingen en hindernissen voor een vrouw uit die tijd, zeer intelligent en zonder vooruitzicht op een studie, als jonge vrouw hoopvol gestemd en romantisch verliefd, uiteindelijk getrouwd, uit traditie en noodzaak en zonder liefde, moeder tegen wil en dank" is de invulling die Julia Franck aan het karakter van haar grootmoeder gegeven heeft. "Van meet af aan wist ik dat ik haar wilde rechtvaardigen noch moreel veroordelen. Ik wilde vertellen." (Julia Franck, achterflap)
Het verhaal in "De Middagvrouw" begint vlak voor de Eerste Wereldoorlog en eindigt vlak na de Tweede Wereldoorlog. Helene groeit op met haar 9 jaar oudere zus in het Saksische stadje Bautzen. Ze is een gevoelig en intelligent meisje dat al op jonge leeftijd weet dat ze wil gaan studeren. Haar vader heeft alleen aandacht voor zijn mooie joodse vrouw, die na het verlies van 4 zoontjes bij de geboorte alleen nog maar van spullen houdt; ze leven tussen bergen troep. De zusjes zijn op elkaar aangewezen.
De vader komt zwaar gewond terug uit de Eerste Wereldoorlog, maar zijn vrouw wil niets meer van hem weten. Kort daarna sterft hij. De oudste dochter, Martha, werkt als verpleegster en raakt verslaafd aan de morfine. De zussen laten hun geesteszieke moeder achter bij de inwonende hulp en gaan bij een tante in Berlijn logeren; zij gebruikt ook drugs. Martha floreert in het Berlijnse nachtleven en Helene wordt verliefd op de knappe Carl. Helene trekt bij Carl in en ze hebben trouwplannen; maar dan komt Carl om bij een ongeluk.
Uiteindelijk gaat Helene ook werken als verpleegster. Ze ontmoet een ambitieuze nazi, Wilhelm, die voor haar valse papieren regelt. Helene wordt Alice. Op grond van rationele overwegingen trouwt ze met Wilhelm. Maar het huwelijk wordt niet zoals Wilhelm had verwacht en hij komt nog maar weinig thuis; ook niet als zoontje Peter geboren is. Helene/Alice vlucht in haar werk; ze verwaarloost daardoor haar zoontje.
Na de oorlog voelt Helene dat zij Peter niets meer te bieden heeft. Ze denkt: "bij anderen heeft hij het vast beter." Zo komt zij tot haar verschrikkelijke besluit.
In de epiloog wil Helene na 10 jaar graag haar zoon nog een keer zien. "Peter hoorde wat zijn oom tegen hem zei. En nu komt dat mens dat zich je moeder noemt. Al die jaren laat ze niets van zich horen. Is er gewoon tussenuit geknepen. En dat wil een moeder zijn."
Helene reist naar de boerderij waar Peter is terecht gekomen, maar Peter neemt wraak! En je hebt als lezer zowel met Helene als met Peter te doen!
Julia Franck heeft in een prachtige schrijfstijl een meeslepende roman over een mooie, tragische heldin, die het fout doet, geschreven! De roman heeft in Duitsland de Deutscher Buchpreis, het Duitse equivalent van de Booker Prize, gewonnen.
Een aanrader!
ISBN 9789028422643 | Paperback | 384 pagina's | Wereldbibliotheek | augustus 2008
© Jeannette, oktober 2008
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
De middagvrouw
De schrijfster probeerde zich een beeld te vormen van haar grootmoeder die ze nooit gekend heeft. Dat verhaal vertelt ze in een raamvertelling. Het boek begint en eindigt met de jongen. Het zijn ook de meest realistische stukken van het boek. De rest is verzonnen, en de stijl lijkt er wel aan aangepast. Franck vertelt heel indirect, afstandelijk, en vliegt door het verhaal heen, waarbij ze geregeld aan bepaalde dingen refereert die ze dan vervolgens niet uitwerkt. Zoals de kwestie van de papieren. Zoals de titel van het boek. Zoals het waarom van alles.
Ze maakt van Helene's moeder een bepaald niet doorsnee figuur. Die moeder is geestelijk niet gezond, en als ze heldere perioden heeft laat ze overduidelijk blijken dat ze deze dochter niet gewild heeft. Haar oudere dochter wel, maar ze is vooral gefixeerd op haar man, die op zijn beurt vooral op haar gericht is. Het is bovendien een man die niet veel thuis is, en dan ook nog naar de oorlog (eerste) geroepen wordt. Het is niet vreemd dat een kind in zo'n omgeving zich niet gezond ontwikkelt. Ze heeft alleen haar zus Martha, maar die is negen jaar ouder, en de manier waarop Martha met haar zusje omgaat, lijkt ook niet al te gezond.
Dan de liefde. Dat verloopt voor Helene ook al niet lekker. Haar Grote Liefde krijgt een ongeluk, en de man met wie ze vervolgens trouwt heeft een wrede natuur. Als zij geen maagd blijkt te zijn, en even later nog zwanger van hem raakt, laat hij haar in haar sop gaarkoken. Maar ze heeft nu dat kind, dat een meisje had moeten zijn. Helaas voor de jongen is Helene totaal gespeend van moederlijke gevoelens. Ze laat hem over aan een buurvrouw, en als de Russen de stad binnentrekken en ze vluchten, laat ze hem achter op een station.
Is de manier waarop Franck dit verhaal vertelt misschien nodig omdat het voor haarzelf op afstand moet blijven? Ik kan me niet voorstellen namelijk dat ze zou willen dat deze Helene echt haar grootmoeder is? Dus schrijft ze een verhaal dat van alles had kunnen zijn, maar dit geworden is. In de ogen van de schrijfster moet haar grootmoeder wel gestoord geweest zijn om haar kind op deze manier achter te laten, en als ze gestoord is, nou, dan zou dit het verhaal kunnen zijn. Dat de oorlog op de achtergrond blijft, met de tragiek van de joden en de overwinning door de Russen subtiel door het verhaal heen wordt verteld, vind ik persoonlijk jammer. Die feiten alleen al vormen een tragiek waardoor Helene tot haar daad zou kunnen zijn gekomen. Het is teveel, vind ik, die gestoorde persoonlijkheid. Het overtuigt niet.
ISBN 9789028422643 | Paperback | 384 pagina's | Wereldbibliotheek | augustus 2008
© Marjo, 26 september 2009
Lees de reacties op het forum en/of reageer: