Gerbrand Bakker
Juni
Korte inhoud: Tijdens het bezoek van de koningin aan een Noord-Hollands dorpje gebeurt een tragisch ongeluk. Jaren later is de familie Kaan er nog steeds verdeeld over. Gerbrand Bakker schetst een levensecht portret van deze opmerkelijke familie en van de hoeve waar ze al generaties lang wonen. Op die zomerse zeventiende juni in 1969 staat iedereen voor het Polderhuis om koningin Juliana feestelijk te begroeten. Ook de Kaantjes, de zoons Klaas, Jan en Johan van boerderij Kaan, zijn daarbij aanwezig. Als hun moeder met de kleine Hanne te laat op het feestterrein aankomt, precies op het moment dat de koningin in de auto wil stappen, streelt Juliana het meisje over haar wang en geeft Anna Kaan koninklijk de hand. Het zou een onvergetelijke feestdag geworden zijn, als de bakker 's middags tijdens een inhaalbezorgronde niet met zijn splinternieuwe VW-busje een drama veroorzaakt had.
Als Jan Kaan vele jaren later op een gloeiend hete junidag van Texel komt om op de begraafplaats te werken, is er meteen weer spanning en stille woede. Is het niet eindelijk tijd om tot de orde van de dag over te gaan? Moet de vergunning voor het graf nog verlengd worden? En hoezo wil niemand aan kleindochter Dieke vertellen waarom haar oma al anderhalve dag met een fles advocaat in de oude schuur op zolder op het stro ligt en niemand wil zien?
Het verbaast mij dat enkele recensies zeer kort na het verschijnen van Juni niet zo positief waren. Wat kan de reden zijn dat deze recensenten zo negatief oordelen? Boven is het stil zagen ze destijds over het hoofd: pas toen er prijzen vielen (Gouden Ezelsoor, Debutantenprijs, nominatie voor de Librisprijs) werden ze wakker. Maar de lezers hadden het boek al lang daarvoor ontdekt en uitverkoren. Perenbomen bloeien wit werd afgedaan als kinderboek (wat het niet is, al kunnen jongeren het heel goed lezen voor hun lijst) en werd ook goed ontvangen door de volwassen lezer. Het lijkt wel of ze er nu voor willen zorgen, dat dit boek geen kans krijgt. Maar ik ben er van overtuigd, dat ze weer ongelijk krijgen: de lezer maakt zelf wel uit wat hij van dit boek denkt. Gerbrand Bakker heeft met Boven is het stil en Perenbomen bloeien wit gelukkig zoveel krediet opgebouwd, dat heel veel lezers zelf zullen willen bepalen wat ze van Juni vinden.
Het thema is gelijk gebleven aan dat van de andere boeken van Gerbrand Bakker: hoe een dramatische gebeurtenis de levensloop van alle betrokken ingrijpend verandert. Zo ook het decor: een landelijke setting met boerderijen en dorpjes. Maar daarmee houdt elke vergelijking met de beide andere boeken op.
Allereerst is er het perspectief: bij Boven is het stil was dat een ik-perspectief, in de Perenbomen bloeien wit koos hij voor een origineel en functioneel wij-perspectief. In Juni is voor een al even functioneel personaal perspectief gekozen: een hij/zij-perspectief, waarbij we ook de gedachten en gevoelens van de beschreven personen kunnen “lezen”: zo weet de lezer hoe verschillend ze op de gebeurtenissen reageren en hoe onderlinge misverstanden kunnen ontstaan. Het is een mooie combinatie met de kort-af dialogen. Het stelt de lezer in staat de spanning tussen de hoofdpersonen en hun innerlijke strijd (die beide niet aan de buitenkant zijn af te zien) beter te begrijpen. En juist dat tekent ook het karakter van “de Kaantjes”.
Dan de structuur: Juni is verdeeld in korte hoofdstukjes (met een kostelijk inleidend hoofdstuk over koningin Juliana) waarin steeds èèn van de hoofdpersonen het woord neemt en dat meestal eindigt met een “cliff-hanger”: een vreemd geluid, onverklaarde gebeurtenis, suggestieve gedachte, een herinnering, enz. In èèn van de volgende hoofdstukjes wordt dat stukje van de puzzel dan weer opgelost en ontstaat er een nieuw “mysterie”. Dat houdt de spanning erin. Het wordt al snel duidelijk dat er iets heel ernstigs gebeurd is in het verleden: ook dat zorgt voor een onderliggende spanning. Maar die verdwijnt niet, als de gebeurtenis duidelijk wordt. Ook de “kleine gebeurtenissen” en het onderlinge, onuitgesproken ongenoegen en onbegrip zorgen voor het vasthouden van de spanning.
Voor veel lezers geldt: Een boek leest het prettigst, als je je kunt identificeren met èèn van de hoofdpersonen. Door de keuze van het personale perspectief en daar iedereen: van Oma tot kleinkind, van koningin tot bakker een plek in te geven, vergroot Bakker de kans, dat je het boek vanuit dat perspectief zal lezen (misschien niet helemaal als koningin, maar je kunt wel met haar meevoelen: een tragikomisch verhaal is het) en je erbij betrokken zult voelen. Maar wie Oma bv. een oude zeur vindt, kan duidelijk niet invoelen wat het betekent een kind te verliezen en een dochter te missen op je oude dag: zoons zijn inderdaad heel anders. Zeker als het van die gesloten mannen zijn als in de familie Kaan.
Met de chronologie is gelukkig niet ernstig gegoocheld: het verhaal begint met de dag in Juni 1969 waarop Koningin Juliana een bezoek bracht aan de omgeving en het dorp (zonder de dramatische gebeurtenis te benoemen). Daarna springen we naar het heden en volgen chronologisch de dagen vanaf de 50-jarige bruiloft van grootouders Kaan met flashbacks die duidelijk moeten maken hoe de levens van de hoofdpersonen beïnvloed zijn door de dramatische gebeurtenis tijdens het bezoek van Juliana. Het boek eindigt ook weer met Juliana in juni 1969. Door een consequent volgehouden tegenwoordige tijd voor het heden en verleden tijd voor de flashbacks hoeven er nergens ingewikkelde gedachtensprongen gemaakt te worden. Een en ander komt heel natuurlijk over: zo denken mensen: een woord, een voorwerp of het gedrag van een ander roept een herinnering op. Ook daardoor wordt je niet uit de spanning van het verhaal gehaald.
De verhaallijnen zijn talrijk. Door de verschillende perspectieven lopen ze aanvankelijk vrij los van elkaar, maar ze komen uiteindelijk allemaal bij elkaar: die van Juliana die indirect (ongewild) de oorzaak was, van de verschillende familieleden, van de bakker en van andere dorpsgenoten.
Er is niets mis met dit boek. Geschreven in een prettig leesbare stijl. Een boek dat je maar moeilijk weg kunt leggen en dat er om vraagt nog vele malen herlezen te worden. Laten we hopen, dat we op het volgende boek niet zo lang hoeven te wachten.
ISBN 9789059362567 | Hardcover | 272 pagina's | Uitgeverij Cossee | mei 2009
© Jannie Trouwborst, 10 juni 2009
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Juni
Het is een cirkelroman, het eindigt zo'n beetje waar het begon. Dat begin- en eindhoofdstuk is een gebeurtenis uit het verleden, waar de rest van het boek aan opgehangen is. Als je evenwel zonder voorkennis leest, dan heb je geen idee! Je vraagt je af wat je nu toch aan het lezen bent, je wilt die nieuwsgierigheid bevredigen, en dan word je totaal verrast door het eigenlijke verhaal. De magie blijft nog even hangen, want wat er gebeurt is niet bepaald alledaags: een oma die op de hooizolder kruipt en er niet meer van af komt; een graf dat opgeknapt schijnt te moeten worden, en terwijl dat graf er mooier uit komt te zien, verkeert de boerderij waar de hoofdpersonen wonen in een staat van verval, waar niemand zich iets van aan schijnt te trekken.
Komt het door de voelbare hitte? Gerbrand Bakker is een meester in het schetsen van een sfeer, je voelt de drukkende hitte, maar ook de spanning tussen de personages. Waarom gooit men toch steeds die arme hond in het water? En de bakker met zijn busje, die is ook overal!
Dan wordt ook nog de spanning opgevoerd door het gebruik van korte hoofdstukken die steeds van perspectief wisselen, waarbij de gebeurtenissen elkaar steeds overlappen. Prachtig is dat. Alleen de personages die ook bij het voorval uit het verleden een rol speelden hebben een naam, met als uitzondering de vijfjarige Bieke: degene die alles ziet en niets begrijpt. Zoals de lezer ook heel lang niets begrijpt.
"Iedereen lijkt wel gek geworden vandaag. Haar moeder is mopperig, ze snapt niet precies waarom. Alleen maar om die bloempot? Dat is toch net zo erg? Oom Johan die zomaar Does in de sloot gooit, maar ja, oom Johan doet wel vaker vreemde dingen, dat komt natuurlijk omdat hij dat ongeluk heeft gehad. Opa die drie bomen omzaagt, en ze liggen gewoon daar in de tuin. Oma die op het stro zit en niets terugzegt als ze iets vraagt. En haar vader maakt alles stuk."
En dan zijn er ook in dit boek de ijzersterke directe dialogen, soms droogkomisch, zoals ook de twee pimpelmezen dat zijn, hoe tragisch ook. Ik hoop dat ik nu nieuwsgierig gemaakt heb, en dat iedereen het boek gaat lezen! Het is zeer de moeite waard!!
ISBN 9789059362567 | Hardcover | 272 pagina's | Uitgeverij Cossee | mei 2009
© Marjo, 16 juni 2009
Lees de reacties op het forum en/of reageer: