Terugkeer ongewenst
Charles Lewinsky

Kurt Gerron, geboren Gerson, was een bekende Duitse acteur (meer dan 70 films, waaronder het beroemde ‘Der blaue Engel) en filmregisseur.  Maar hij was joods, en leefde in de verkeerde tijd. Toen het anti-semitisme uitbrak in Duitsland, werd hem het werk onmogelijk gemaakt. Helaas greep hij niet de kans om naar Hollywood te vertrekken, iets waar hij altijd spijt van gehad moet hebben, want hij moest vluchten: via Parijs kwam hij in Amsterdam terecht, waar hij ook nog meewerkte aan films. Maar het werd 1940, en samen met zijn vrouw Olga moest hij, net als andere Duitsers, naar Westerbork. Vandaar ging de onvrijwillige reis naar Theresienstadt, waar hem gevraagd werd een film te maken over het kampleven. Al is de vraag in hoeverre hij een keuze had: zou hij weigeren, dan stond de trein naar Auschwitz voor hem en zijn vrouw al klaar.
Tot zover de ware feiten op basis waarvan Charles Lewinsky een roman geschreven.
Het begint op het moment dat Kurt de onmogelijk keuze krijgt voorgelegd: Obersturmführer Rahm  vraagt hem een ‘mooie film’ te maken. En zegt erbij dat degenen die eerder een poging deden er niet meer zijn.

‘Er gaat altijd een volgende trein naar Auschwitz.’

In drie dagen en bijna 400 pagina’s laat Lewinsky hem worstelen met de vraag of hij het moet afwijzen.
Want hoe kan hij een film maken die immers als propaganda zal dienen en dus niet de ellende mag laten zien van het werkelijke leven in Theresienstadt? Het gaat tegen zijn geweten in, maar nog erger is: hoe kan hij Olga (en zichzelf) overleveren aan de reis waarvan niemand ooit teruggekeerd is?
Ook al ken je de afloop van het verhaal, het blijft schokkend, te lezen hoe de nazi omging met hun joodse medemens. Kurt blikt terug op zijn leven: op zijn familie in Berlijn, hoe hij soldaat (kanonnenvoer) was in de eerste wereldoorlog, over zijn studies die niet ‘normaal’ verliepen en hoe hij in de toneelwereld terecht kwam, en daar heel succesvol bleek. Over zijn toneelleven, de films en tenslotte de vlucht.
Ter afwisseling zijn er de fantasieën, hoe Kurt het had willen later gebeuren, en we keren steeds terug naar de actualiteit van het verhaal. Steeds opnieuw is daar de opmerking ‘Ik was zo’n acteur.’

Het is een boeiend verhaal, dat de woelige eerste helft van de vorige eeuw schetst vol zwarte humor, maar toch denk ik dat Lewinsky menige lezer een plezier had gedaan door het verhaal wat korter te maken. Het is net iets tè; de aandacht verflauwt. Dat komt misschien ook door de toon van het verhaal. Kurt Gerron vertelt als ik-persoon over een leven vol wederwaardigheden, maar er is – niet verwonderlijk natuurlijk – steeds een ‘had-ik-maar’ ondertoon. Een vorm van zelfmedelijden die enigszins irriteert.
Maar ondanks dat is het een verhaal dat de waarheid vertelt, een waarheid in fictievorm, de enige manier waarop die te behappen valt.  Indrukwekkend verhaal.

ISBN 9789056724108 | Hardcover | 448 pagina's | Uitgeverij Signatuur | september 2012
Vertaald uit het Engels door Elly Schippers

© Marjo, 05 december 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer: