De vergelding
Een dorp in tijden van oorlog
Jan Brokken

‘Zaken die niet onderzocht worden, nemen grimmige proporties aan en kunnen decennialang in het geniep blijven nawerken, tot iedereen zijn eigen verdachte heeft of zijn eigen schuldige. Een dorpeling vergeleek de gang van zaken met een sloot die nooit wordt doorgespoeld, die gaat rotten en stinken en wordt een broedplaats voor kwalijke algen.’

Jan Brokken blijkt in 1949 zelf geboren te zijn in die broedplaats: Rhoon, een dorp ten zuiden van Rotterdam, hij kent de gebeurtenissen alleen van horen zeggen.
In 1944 raakt Ernst Lange, een Duitse soldaat, verstrikt in een electriciteitsdraad. Het is donker op de dijk, en hij let waarschijnlijk niet op; hij is in gezelschap van Rhoonse schonen.
Hij overleeft het niet. Is het sabotage? Zo ja, wie heeft dat dan op zijn geweten?
Na de dood van de Duitser gaan de bezetters over tot vergelding. Het moet maar eens uit zijn met die stiekem daden van het verzet vinden ze. Zeven mannen uit Rhoon, onschuldig of niet, worden opgepakt en zonder vorm van proces geëxecuteerd. Ook worden hun huizen in brand gestoken, en zijn hun gezinnen dakloos. Het was een drama dat zijn weerga niet kende in het gemoedelijke dorp. Nog steeds wordt er over gepraat, nog steeds is niet precies duidelijk wat er zich afgespeeld heeft.

Jan Brokken leidt het verhaal naar die ene dader, met een aannemelijk motief, om dan ineens alles weer onderuit te halen. De bewoners van Rhoon  waren - zoals altijd en overal het geval is - mensen van allerlei pluimage. We lezen alles over de geschiedenis die vooraf gaat aan de executies; alles over de vrouwen die graag hun verzetje hadden, en ook wel wat over hadden voor wat luxe. Er waren mensen die heulden met de Duitsers, mensen die al of niet openlijk in het verzet zaten. Mensen die deden of ze neutraal waren, maar er een geheime agenda op na hielden. En dan heb ik het alleen nog maar over de houding die mensen tentoonspreidden tegenover de bezetter.
Nog ingewikkelder waren de onderlinge verhoudingen: mensen die geheime relaties er op na hielden; ongewenste zwangerschappen, scheidingen, wat je maar bedenken kunt. Dit soms ook overgoten met een religieus sausje: alle gezindten waren in het dorp vertegenwoordigd.
Het zal Jan Brokken heel wat werk gekost hebben om alle getuigenissen, akten en processtukken door te nemen om een verhaal te maken van iets wat door menigeen het liefst in de doofpot gestopt zou worden. Stel immers dat de dader iemand is die nog leeft? Die nog in Rhoon woont, of er nazaten heeft?

Zullen we na het lezen van dit boek weten wat er precies gebeurd is op de gedenkwaardige avond van de tiende oktober 1944?
Het boek, gebaseerd op feiten, met de door de schrijver ingekleurde details, leest als een avonturenroman. Maar het is een verhaal over mensen, mensen die geen helden zijn, en geen misdadigers. Het zijn gewoon mensen, zoals jij en ik. Rhoon is een dorp zoals je overal kunt tegenkomen.
Zelfs al gaat dit boek over die ene dramatische gebeurtenis: het is een verhaal dat overal zou kunnen gebeuren.
‘Het is allemaal echt gebeurd!’  zegt Geert Mak op de omslag.

ISBN 9789045022710 | Paperback | 256 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | januari 2013

© Marjo, 20 september 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer:

De vergelding
Een dorp in tijden van oorlog
Jan Brokken

De vergelding beschrijft een sabotageactie in het Zuid-Hollandse dorpje Rhoon in de Tweede Wereldoorlog, waarbij een Duitse soldaat de dood vindt en de Duitsers als vergelding zeven mannen uit het dorp executeren. Wie deze sabotageactie in 1944 uitvoerde is tot op heden niet duidelijk.

Het boek van Brokken is gebaseerd op juridische en historische documenten rond deze gebeurtenis en op 185 interviews met ooggetuigen, direct betrokkenen of nazaten van direct betrokkenen. Het onderzoek voor dit boek verrichtte Brokken samen met zijn jeugdvriend Bert Euser. Wie het boek leest, begrijpt dat dit zeer gedegen is gedaan. Hierdoor en door de prachtige schrijfstijl van Brokken is dit een heel mooi boek geworden, dat je letterlijk en figuurlijk niet zomaar naast je neer kunt leggen.

Het boek verhaalt over de zoektocht van Brokken naar de sabotageactie, hoe het zover heeft kunnen komen, welke consequenties die gebeurtenis destijds had en welke die heden ten dage nog steeds heeft in het dorp Rhoon. In die zin lijkt het boek een spannende thriller en ik kon, als lezer die ruim na de oorlog geboren is, soms bijna niet geloven dat zo’n gebeurtenis zich daadwerkelijk heeft voorgedaan en welke nasleep die heeft gekregen. Wat het boek nog ‘spannender’ maakt is dat het mysterie rondom de gebeurtenis nooit is opgelost en Brokken probeert door het vastleggen van allerlei herinneringen, onderzoek van documenten, en zijn daarop losgelaten interpretaties, alsnog te achterhalen wat er precies gebeurd kan zijn en wie waarvoor verantwoordelijk kan worden gehouden. Hij heeft in die zin ingezoomd op een klein detail uit de oorlog, maar daarmee wel de complete waanzin van die oorlog voor de bewoners van een dorpje als Rhoon uitvergroot.

Dat de ware toedracht van de gebeurtenis nooit is opgelost of na de oorlog via juridische weg is achterhaald, maakt dat de gebeurtenis nog steeds onder de oppervlakte leeft in het dorp en zorgt ook nu nog voor bepaalde verhoudingen tussen de dorpsgenoten. Aangezien justitie na de oorlog een hele lakse houding heeft aangenomen ten aanzien van dit feit is nooit achterhaald wie waarvoor precies verantwoordelijk kan worden gehouden en dat heeft ertoe geleid dat veel inwoners van Rhoon hun eigen waarheid hebben geconstrueerd. De oorlog moest maar gauw vergeten worden, het leven ging door en wat kon zo’n ‘kleine’ gebeurtenis in zo’n klein dorp nou voor betekenis hebben?

Uiteindelijk denk ik dat Brokken ons hiermee door het boek laat zien, dat je nooit kunt weten hoe mensen, en dus ook de lezer, in bepaalde omstandigheden zal reageren, wat voor keuzes je zal maken en waarom je dat doet en welke gevolgen die hebben. In buitengewone omstandigheden, zoals een oorlog, worden deze besluiten meestal nog ondoorzichtiger, zeker voor de mensen om je heen die alle motieven en drijfveren nooit zullen kunnen achterhalen en daardoor soms ongenuanceerde conclusies trekken. Het mooie van dit boek van Brokken is dat hij wel op zoek is gegaan naar de motieven en drijfveren van de betrokkenen waarover hij schrijft en hij neemt de lezer daarin mee. Daarmee is Brokken er, naar mijn mening, in geslaagd de lezer te laten nadenken dat vaak iets niet is wat het op het eerste oog lijkt.

Ten slotte wil ik nog even met één zin uit het boek laten weten wat de lezer aan taalkundigheid van Brokken te verwachten heeft: “Alleen Alie Marcelis-van Steggelen duwde het slaapkamerraam open en riep: ‘Dries’, een schreeuw die als een glasscherf door het doffe geluid van de voetstappen sneed.” Zo’n zin raakt je in je hart. Het was voor mij het eerste boek dat ik van Brokken las, maar door zijn prachtige taalgebruik in De vergelding ben ik zeker van plan meer boeken van hem te gaan lezen.

Over de auteur
In 1984 verscheen Brokkens debuutroman De provincie, die enige jaren later verfilmd werd. Met de daarop volgende verhalenbundel De zee van vroeger wint hij de Van der Hoogtprijs 1988. Vanaf dat moment verkoos hij de literatuur boven zijn journalistieke werk. In 1995 verscheen Brokkens opus magnum, De blinde passagiers. De roman werd genomineerd voor de Gouden Uil.

ISBN 9789045022710 | Paperback | 356 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | 2013

© Ria, 12 februari 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer: