Jan Brokken
De provincie
Het verhaal van dit boek speelt zich eveneens af in een dorp op een Zuid-Hollands eiland.
Deze keer is het een fictief dorp, Portland geheten. Een protestantse gemeente waardoor de sfeer van een dorp nog verstikkender wordt. Iedereen kent iedereen, en men denkt alles te weten van de ander.
De moord op een van de inwoners brengt een schok teweeg, en tegelijkertijd beweert iedereen geweten te hebben dat het er ooit van komen moest. Het slachtoffer is Lili Sartorius. De dader is Peter van de Grinten, haar ex. Hij bekent onmiddellijk en doet geen enkele poging zich te rechtvaardigen. En Lili blijkt geen weerstand te hebben geboden. Wat zit hierachter?
De verteller van het verhaal is Frank de Roover, die het dorp lang geleden verlaten heeft. Hij voelt zich niet thuis in het dorp, is in de ogen van de gemeente een afvallige, en vrienden heeft hij er niet.
Dat is ooit anders geweest. In zijn jonge jaren vormde hij samen met Peter, Lili en Koos Spoormaker een hechte groep. Ze waren de afstammelingen van families die hoog in aanzien stonden; het was ‘normaal en logisch’ dat zij met elkaar optrokken. Veertien jaar lang deelden ze de schoolbanken en hun vrije tijd musiceerden Frank en Elise, zoals ze eigenlijk heette. Ze gingen samen op stap, samen op vakantie.
Toen de hormonen hun werk begonnen te doen bleken alle drie de jongens een oogje te hebben op Lili, die met hen speelde, maar geen voorkeur leek te hebben voor een van hen.
Ze waren helemaal geen vrienden, beseft Frank nu. Er broeide van alles tussen hen, maar vriendschap?
Frank verlaat het dorp, en maakt daarmee de weg vrij voor Peter. Er volgt een huwelijk waar Frank bij aanwezig is. Wat er op die avond gebeurt, lijkt bepalend voor wat daarna gebeurde.
Nu Lili dood is en hij praat met Koos, met de dominee, met de commandant van de politie, kan Frank alles als was hij een buitenstaander overzien. Kan hij begrijpen wat Peter gedaan heeft?
De moord is een aanleiding, een kapstok waar Jan Brokken het verhaal aan hangt dat hij wil vertellen: hoe het werkt in een kleine bekrompen gemeenschap, waar roddel en achterklap heerst en de waarheid verwrongen raakt.
Later zal hij dit kunststukje nog een herhalen in ‘De Vergelding’, waarin hij een waargebeurde gebeurtenis uitpluist. In deze eersteling is het schrijverschap van Brokken al heel duidelijk: duidelijke heldere taal, een knappe manier om flashbacks te verweven in het verhaal. Een enkele zin is genoeg om het heden en verleden te verbinden, en de sfeer van het verhaal: somber en naargeestig, zit ook in de woordkeuze.
Het is raar om van een geslaagd debuut te spreken, maar dat was het wel!
ISBN 9789045025346 | Paperback | 176 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | oktober 2013
Heruitgave. Eerste druk in 1984.
© Marjo, 08 augustus 2014
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
De vergelding
Een dorp in tijden van oorlog
Jan Brokken blijkt in 1949 zelf geboren te zijn in die broedplaats: Rhoon, een dorp ten zuiden van Rotterdam, hij kent de gebeurtenissen alleen van horen zeggen.
In 1944 raakt Ernst Lange, een Duitse soldaat, verstrikt in een electriciteitsdraad. Het is donker op de dijk, en hij let waarschijnlijk niet op; hij is in gezelschap van Rhoonse schonen.
Hij overleeft het niet. Is het sabotage? Zo ja, wie heeft dat dan op zijn geweten?
Na de dood van de Duitser gaan de bezetters over tot vergelding. Het moet maar eens uit zijn met die stiekem daden van het verzet vinden ze. Zeven mannen uit Rhoon, onschuldig of niet, worden opgepakt en zonder vorm van proces geëxecuteerd. Ook worden hun huizen in brand gestoken, en zijn hun gezinnen dakloos. Het was een drama dat zijn weerga niet kende in het gemoedelijke dorp. Nog steeds wordt er over gepraat, nog steeds is niet precies duidelijk wat er zich afgespeeld heeft.
Jan Brokken leidt het verhaal naar die ene dader, met een aannemelijk motief, om dan ineens alles weer onderuit te halen. De bewoners van Rhoon waren - zoals altijd en overal het geval is - mensen van allerlei pluimage. We lezen alles over de geschiedenis die vooraf gaat aan de executies; alles over de vrouwen die graag hun verzetje hadden, en ook wel wat over hadden voor wat luxe. Er waren mensen die heulden met de Duitsers, mensen die al of niet openlijk in het verzet zaten. Mensen die deden of ze neutraal waren, maar er een geheime agenda op na hielden. En dan heb ik het alleen nog maar over de houding die mensen tentoonspreidden tegenover de bezetter.
Nog ingewikkelder waren de onderlinge verhoudingen: mensen die geheime relaties er op na hielden; ongewenste zwangerschappen, scheidingen, wat je maar bedenken kunt. Dit soms ook overgoten met een religieus sausje: alle gezindten waren in het dorp vertegenwoordigd.
Het zal Jan Brokken heel wat werk gekost hebben om alle getuigenissen, akten en processtukken door te nemen om een verhaal te maken van iets wat door menigeen het liefst in de doofpot gestopt zou worden. Stel immers dat de dader iemand is die nog leeft? Die nog in Rhoon woont, of er nazaten heeft?
Zullen we na het lezen van dit boek weten wat er precies gebeurd is op de gedenkwaardige avond van de tiende oktober 1944?
Het boek, gebaseerd op feiten, met de door de schrijver ingekleurde details, leest als een avonturenroman. Maar het is een verhaal over mensen, mensen die geen helden zijn, en geen misdadigers. Het zijn gewoon mensen, zoals jij en ik. Rhoon is een dorp zoals je overal kunt tegenkomen.
Zelfs al gaat dit boek over die ene dramatische gebeurtenis: het is een verhaal dat overal zou kunnen gebeuren.
‘Het is allemaal echt gebeurd!’ zegt Geert Mak op de omslag.
ISBN 9789045022710 | Paperback | 256 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | januari 2013
© Marjo, 20 september 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
De vergelding
Een dorp in tijden van oorlog
Het boek van Brokken is gebaseerd op juridische en historische documenten rond deze gebeurtenis en op 185 interviews met ooggetuigen, direct betrokkenen of nazaten van direct betrokkenen. Het onderzoek voor dit boek verrichtte Brokken samen met zijn jeugdvriend Bert Euser. Wie het boek leest, begrijpt dat dit zeer gedegen is gedaan. Hierdoor en door de prachtige schrijfstijl van Brokken is dit een heel mooi boek geworden, dat je letterlijk en figuurlijk niet zomaar naast je neer kunt leggen.
Het boek verhaalt over de zoektocht van Brokken naar de sabotageactie, hoe het zover heeft kunnen komen, welke consequenties die gebeurtenis destijds had en welke die heden ten dage nog steeds heeft in het dorp Rhoon. In die zin lijkt het boek een spannende thriller en ik kon, als lezer die ruim na de oorlog geboren is, soms bijna niet geloven dat zo’n gebeurtenis zich daadwerkelijk heeft voorgedaan en welke nasleep die heeft gekregen. Wat het boek nog ‘spannender’ maakt is dat het mysterie rondom de gebeurtenis nooit is opgelost en Brokken probeert door het vastleggen van allerlei herinneringen, onderzoek van documenten, en zijn daarop losgelaten interpretaties, alsnog te achterhalen wat er precies gebeurd kan zijn en wie waarvoor verantwoordelijk kan worden gehouden. Hij heeft in die zin ingezoomd op een klein detail uit de oorlog, maar daarmee wel de complete waanzin van die oorlog voor de bewoners van een dorpje als Rhoon uitvergroot.
Dat de ware toedracht van de gebeurtenis nooit is opgelost of na de oorlog via juridische weg is achterhaald, maakt dat de gebeurtenis nog steeds onder de oppervlakte leeft in het dorp en zorgt ook nu nog voor bepaalde verhoudingen tussen de dorpsgenoten. Aangezien justitie na de oorlog een hele lakse houding heeft aangenomen ten aanzien van dit feit is nooit achterhaald wie waarvoor precies verantwoordelijk kan worden gehouden en dat heeft ertoe geleid dat veel inwoners van Rhoon hun eigen waarheid hebben geconstrueerd. De oorlog moest maar gauw vergeten worden, het leven ging door en wat kon zo’n ‘kleine’ gebeurtenis in zo’n klein dorp nou voor betekenis hebben?
Uiteindelijk denk ik dat Brokken ons hiermee door het boek laat zien, dat je nooit kunt weten hoe mensen, en dus ook de lezer, in bepaalde omstandigheden zal reageren, wat voor keuzes je zal maken en waarom je dat doet en welke gevolgen die hebben. In buitengewone omstandigheden, zoals een oorlog, worden deze besluiten meestal nog ondoorzichtiger, zeker voor de mensen om je heen die alle motieven en drijfveren nooit zullen kunnen achterhalen en daardoor soms ongenuanceerde conclusies trekken. Het mooie van dit boek van Brokken is dat hij wel op zoek is gegaan naar de motieven en drijfveren van de betrokkenen waarover hij schrijft en hij neemt de lezer daarin mee. Daarmee is Brokken er, naar mijn mening, in geslaagd de lezer te laten nadenken dat vaak iets niet is wat het op het eerste oog lijkt.
Ten slotte wil ik nog even met één zin uit het boek laten weten wat de lezer aan taalkundigheid van Brokken te verwachten heeft: “Alleen Alie Marcelis-van Steggelen duwde het slaapkamerraam open en riep: ‘Dries’, een schreeuw die als een glasscherf door het doffe geluid van de voetstappen sneed.” Zo’n zin raakt je in je hart. Het was voor mij het eerste boek dat ik van Brokken las, maar door zijn prachtige taalgebruik in De vergelding ben ik zeker van plan meer boeken van hem te gaan lezen.
Over de auteur
In 1984 verscheen Brokkens debuutroman De provincie, die enige jaren later verfilmd werd. Met de daarop volgende verhalenbundel De zee van vroeger wint hij de Van der Hoogtprijs 1988. Vanaf dat moment verkoos hij de literatuur boven zijn journalistieke werk. In 1995 verscheen Brokkens opus magnum, De blinde passagiers. De roman werd genomineerd voor de Gouden Uil.
ISBN 9789045022710 | Paperback | 356 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | 2013
© Ria, 12 februari 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer: