Jongens en vuur
Ursula Hegi

Over de Tweede Wereldoorlog zijn al heel wat boeken volgeschreven, en nog staan de inktpotten niet droog. Ook Ursula Hegi, die vlak na de oorlog in Duitsland geboren werd, te midden van de ruïnes en het “Wir haben es nicht gewusst” (vooral de Holocaust), heeft zich met Jongens en vuur aan dit (nog steeds) heikele thema gewaagd. Opnieuw wordt de vraag gesteld, hoe het mogelijk is, dat een mens naar het barbarendom kan terug gebombardeerd worden. Of zij er in geslaagd is, de mensheid opnieuw een geweten te schoppen, laat ik aan de lezer over. Ikzelf ben niet helemaal overtuigd, maar laat over aan het voordeel van de twijfel. Dit doet trouwens helemaal niets af aan de literaire kwaliteiten van deze roman.

Het verhaal situeert zich op twee niveau’s. Enerzijds is er het levensverhaal van Thekla Jansen, dat in een (niet echt) verrassing uitloopt, anderzijds is er het verhaal van een groepje jongens uit een vierde leerjaar. Beide verhalen worden in de tegenwoordige tijd verteld, en vloeien samen in de eerste verjaardag van de brand in het Rijkdsdaggebouw in Berlijn op 27 februari 1934. Deze staat symbool voor de straffeloze vervolging van vermoede tegenstanders van de NSDAP.

Het nationaal-socialisme heeft ondertussen iedereen in zijn greep, ook in het kleine Burgdorf, honderden kilometers daarvandaan. Burgdorf staat voor de schrijfster symbool voor het door haar verlaten vaderland. Het duikt ook op in haar andere romans. En binnen in deze kleine leefgemeenschap situeert zich een tweede Duitsland in het klein: de school. In deze school, waar Thekla les geeft, passen de nonnen zonder veel scrupules de nieuwe regels van het regime toe. Zo wordt de bijzonder geliefde joodse lerares Sonja Siderova de laan uitgestuurd. Zonder blikken of blozen neemt Thekla haar taak over. Hieruit vloeien schuldgevoelens voort, die echter pas aan het einde van het verhaal worden uitgepraat. Terwijl zij een aantal zaken voor zich uit schuift, zonder dit voor zich zelf te willen toegeven, probeert zij haar jongens op het rechte pad te houden.

Rond Thekla’s weigering, met Sonja te praten, wordt het verhaal uitgebouwd. Thekla komt als een heldin naar voren, die het regime niets in de weg legt. Ook een manier van overleven natuurlijk. Eigenlijk is zij een anti-heldin, die zich door het regime ooglappen laat voorhouden, uit zelfbehoud. Rond deze weigering, en rond de ontwikkeling van de leerlingen in de klas (Hitlerjugend) ontstaat de spanning in het verhaal. Een vluchtpunt uit alle ellende is de natuur, maar deze biedt ons slechts valse hoop.

Zoals hierboven gezegd, ben ik niet helemaal overtuigd of de schrijfster er in geslaagd is, nog maar eens iedereen een geweten te schoppen, maar zelfs indien niet, blijft dit een boek dat meer dan het lezen waard is. Langs verschillende lijnen en gebeurtenissen wordt de spanning verder opgebouwd, met als conclusie dat men misschien wel best zijn geweten vergeet.

ISBN 9789029578608 | Paperback | 256 pagina's | De Arbeiderspers | november 2011
Vertaald door Marga Blankestijn

© Lezer100, 12 april 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer: