Willem G. van Maanen
Heb lief en zie niet om
In het eerste deel van het boek is de hoofdpersoon, een toneelspeler, op de eerste dag dat WO-2 uitbreekt in Nederland, getuige van het, voor zijn huis, doodschieten van zijn 10-jarige buurjongetje Sally door Duitse soldaten. Hij ziet ook dat de moeder van het kind, Judith, hem begraaft in haar eigen tuin, onder een struik.
De toneelspeler woont samen met Sarah, een uit Duitsland gevluchte Jodin. Sarah is vertaalster van naar Nederland gevluchte schrijvers en heeft met één van hen een verhouding.
Sarah was juist op deze eerste dag van de oorlog van plan de toneelspeler te verlaten maar dan blijkt de schrijver naar Spanje te zijn gevlucht. De toneelspeler trouwt met haar om haar tegen de Duitsers te beschermen. Gemengd getrouwd te zijn bood in die tijd enige bescherming. Sarah krijgt een kind, niet duidelijk wordt van wie dat kind nu eigenlijk is…
Ondertussen wordt de toneelspeler lid van de Kultuurkamer om gedurende de oorlog door te kunnen gaan met toneelspelen. Hiervoor tekent hij zonder enige bedenking een ariërverklaring.
Judith schrijft een monoloog waarin ze een leven voor Sally verzint alsof hij nooit is doodgegaan. Uiteindelijk belandt Judith in een psychose en wordt opgenomen in een inrichting. Ondertussen wordt Sarah door het Verzet verzocht naar Engeland te gaan. Zij laat haar zoon achter bij de toneelschrijver en verdwijnt naar Engeland zonder ooit nog iets van zich te laten horen. De zorg voor het kind wordt in eerste instantie door een jong meisje gedaan. Later komt Judith thuis en neemt de zorg voor het kind op zich. De toneelspeler en Judith hebben een LAT-relatie. Na de oorlog wordt de toneelspeler veroordeeld tot 3-maanden geen toneel mogen spelen.
Hij besluit dan alleen nog monologen te spelen. Judith geeft hem de door haar geschreven monoloog waarin haar zoon Sally aan het woord is.
In het tweede deel blikt Sal, veertig jaar later, terug op zijn oorlogstijd. Hij gaat samen met een journaliste, Justine (let op de betekenis van de naam: de rechtvaardige die op zoek is naar de waarheid), op zoek naar de vrouw die hem nadat hij uit het klooster is gevlucht tot na de oorlog heeft opgevangen.
Sal wordt als 10-jarig jongetje door zijn verzorgster Nelly naar een klooster gebracht waarin hij moet onderduiken. Zijn onderduiknaam is Sol. Hij wordt op het station opgehaald door een voerman die hem naar het klooster brengt.
In het klooster wordt hij verzorgd door zuster Hilde en sluit hij vriendschap met zuster Anna, die in de keuken werkt. Ook is er een zuster, Christine, waar hij een hekel aan heeft.
Zij moet hem voor de eerste keer naar de dorpsschool brengen langs een geheim pad met 14 afgebeelde kruisen. Bij het elfde kruis duwt hij het hoofd van de zuster in de doornen waardoor haar sluier vast komt te zitten.
Op school is Sol niet echt geliefd. Céline de dochter van de onderwijzer is verliefd op hem. Guy, de zoon van de voerman die Sol heeft afgehaald, is op zijn beurt verliefd op Céline. Guy vertelt zijn moeder dat er in het klooster een jood wordt verborgen en zij geeft dat door aan de Duitsers. Céline vermoedt het verraad en laat via de vader van Guy het klooster waarschuwen.
Sol vlucht verkleedt als meisje, in de kleren van Céline, samen met zuster Hilde.
Uiteindelijk vindt hij zuster Anna in de boerderij van haar ouders terug. Zij vertelt hem wat er, na zijn vlucht met zuster Hilde, in het klooster gebeurde. De aanwezige nonnen werden gemarteld en verkracht. Ook vertelt ze hem de waarheid over zijn afkomst, waarbij Sal helemaal niet joods blijkt te zijn…
De titel, “Heb lief en zie niet om” gaat voor beide hoofdpersonen in dit boek niet op, zij doen niet anders dan omkijken.
De toneelspeler in deel 1 kijkt om naar zijn leven met Sarah.
Sol kijkt in deel 2 na veertig jaar terug op wat er in het verleden is gebeurd. Hij gaat zelfs naar de plek terug.
Prachtig geschreven in een stijl om U tegen te zeggen. Mooie, maar wel lange zinnen die ik soms twee maal moest lezen maar dat is bij deze schrijver niet bepaald een straf.
Niet zomaar een simpele oorlogsroman waarin de goeden goed zijn en de fouten fout. In het verhaal wordt je steeds weer heen en weer geslingerd in je mening over de personen. Wie is er schuldig aan de gebeurtenissen? Ben je ook schuldig als je géén bewuste keuzes maakt maar zonder nadenken gewoon het pad gaat dat voor je voeten ligt? Eenmaal aan het tweede deel begonnen kon ik het niet meer wegleggen!
Een boek waarover ik nog wel even zal blijven nadenken.
In een radio-interview met Wim Brands van VPRO's De Avonden stelde de auteur (1920) dat hij met dit boek zijn laatste roman schreef.
Willem G. van Maanen Kampen, 1920
Schrijver en journalist debuteerde in 1953 met 'Droom is 't leven'. In 1955 ontving Van Maanen de Van der Hoogtprijs voor zijn roman 'De onrustzaaier' (1954), in 1961 de Romanprijs van de Gemeente Amsterdam voor 'De dierenhater' (1960) en in 1983 de F. Bordewijkprijs van de Jan Campertstichting voor 'Het nichtje van Mozart' (1983). In 2004 werd hem voor zijn gehele oeuvre de Constantijn Huygensprijs toegekend.
‘Heb lief en zie niet om’ werd genomineerd voor de AKO literatuur prijs in 2007.
ISBN 9789023422259 | Hardcover | 207 pagina's | De Bezige Bij | oktober 2006
© Wandelaartje, februari 2008
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Heb lief en zie niet om
Dit boek is in de vorm van een tweeluik geschreven: in het eerste deel is een man die worstelt met zichzelf, als de oorlog hem aan alle kanten insluit. Het begint al meteen in de eerste oorlogsdagen: hij heeft net gezien hoe zijn buurjongen doodgeschoten werd door Nederlandse soldaten, en dan ziet hij hoe de moeder hem begraaft in haar eigen achtertuin.
Hierover zwijgt hij, en later wordt hij eerst door middel van zijn vrouw, maar later ook in eigen persoon meer betrokken bij de buurvrouw.
Hij heeft zijn ziel verpand aan zijn werk: acteren, het enige dat hij eigenlijk wil is gewoon doorgaan met zijn leven zoals het was, maar hij wordt gedwongen om stelling te nemen. En hij kiest verkeerd: hij tekent voor de Kultuurkamer, en daardoor tegen zijn joodse collega's. Hij is getrouwd met een jodin, maar raakt haar kwijt aan het verzet. Ze vertrekt naar Engeland en laat hun kind Imre achter...
Het tweede deel is het verhaal dat de buurvrouw geschreven heeft, en dat hij als een monoloog aan haar voorleest. Het is het verhaal over de dode jongen: wat er gebeurd zou kunnen zijn als hij geleefd had. De jongen kijkt als oudere man terug op een enerverende ervaring in een klooster die helemaal niet was wat hij leek te zijn.
Beide delen van het boek spelen in de oorlog, maar echte oorlogssituaties worden niet uitgebreid beschreven. Toch zijn de dingen die de personages meemaken allemaal reacties op die oorlog.
Door de wisselende perspectieven en andere trucjes met bijvoorbeeld de tijd word je als lezer nogal eens op het verkeerde been gezet, het vergt geconcentreerde lezing.
Het tweede deel bijvoorbeeld is geschreven door de buurvrouw, over haar zoon, en toch zijn er overeenkomsten tussen de acteur en de oudere man, zodat je het idee hebt dat hij, de voorlezer, het over zichzelf heeft. Het thema is denk ik, dat geen mens helemaal goed of helemaal fout is. Het gaat ook over schuld: de oudere Sol voelt zich verantwoordelijk voor wat er in het klooster gebeurd is. Maar een mens moet nu eenmaal keuzes maken, en als je nooit zeker kunt weten wat goed of fout is, kun je niet verantwoordelijk zijn voor een foute keuze.
? Er zit nog veel meer in dit boek, ik ben absoluut niet volledig, maar dit is hetgeen is blijven hangen.
De titel is misschien een (ironische?) raadgeving aan het adres van de lezer, want de heer van Maanen laat zijn personages alleen maar omkijken...
ISBN 9023422252 | Hardcover | 206 pagina's | De Bezige Bij | 2006
© Marjo, maart 2008
Lees de reacties op het forum en/of reageer: