Thorkild Hansen
Categorie: Recensies Volwassenen
Jens Munk
Jens wordt in 1579 geboren als de zoon van Erik Munk, een edelman die uit de adelstand was gezet omdat hij samenwoont met een vrouw van lage afkomst. Erik Munk besteedt de rest van zijn leven vergeefs aan het terugveroveren van zijn titel.Op zijn 12e monstert Jens aan op een schip naar Portugal. Wanneer hij na een aantal jaren terugkeert in Kopenhagen - Hafnia Metropolis et Portus Celeberrimus Daniae heette dat in die tijd - begint hij serieus werk te maken van zijn ideaal: welstand bereiken en de door zijn vader verloren titel terugwinnen.
Hij doet ervaring op op diverse schepen naar zowel het noorden als het zuiden. Hij beproeft een tijdje de lucratieve walvisvaart, voert oorlog in dienst van de koning en jaagt een aantal kapersschepen over de kling. Aan avonturen geen gebrek.Ondertussen rijst en daalt zijn ster, al naar gelang hij meer geld verdient of alles weer kwijt raakt. De koning maakt graag gebruik van zijn diensten, maar nooit bereikt hij wat hij zo graag wil: aanzien en de adelstitel. Altijd moet hij op de belangrijke zeereizen de edelen dulden, die, zoals in die tijd gebruikelijk, de hoogste posities aan boord bekleden en die totaal geen benul hebben van de zeevaart.Hele bemanningen sterven aan scheurbuik, door ondeskundige acties en verkeerde beslissingen. De muiterij als gevolg daarvan wordt neergeslagen door er maar weer eens een paar aan de boegspriet op te hangen of te kielhalen. De ervaren Munk daarentegen heeft nooit problemen met zijn bemanning, maar toch wordt hem steeds weer het gezag over een vloot ontzegd.
Dan krijgt Munk van de koning de opdracht een vloot te bemannen voor een reis naar Ceylon, via de zuidelijke wateren. Munk slooft zich uit. Zal hij dan toch eens de kapitein van een grote vloot mogen zijn? Hij zorgt voor voorraden, voedsel en gereedschap, voor de beste bemanning en als alles klaar is wordt hij voor de zoveelste keer aan de kant geschoven en vertrekt de vloot onder leiding van weer zo'n onbenul.Hij begint plannen te maken om China te bereiken via de nog niet ontdekte noordelijke doorgang. En hij wil er eerder zijn dan de vloot naar Ceylon. De koning ziet wel wat in die plannen en hij krijgt twee schepen tot zijn beschikking. Een soort troostprijs. De voorbereidingen gaan langzaam en als hij uiteindelijk vertrekt is het al ver in het voorjaar van het jaar 1620. Eenmaal in de Hudsonbaai gaat het fout. Uit de journaalaantekeningen is op te maken dat Jens Munk de positiebepalingen van zijn stuurman niet vertrouwt. Hier bewijst zijn tact hem een slechte dienst. Om muiterij te voorkomen, laat hij de stuurman zijn gang gaan. Het gevolg is dat ze vast komen te liggen in het zuiden van de Hudsonbaai. Ze slagen erin het kleinere schip, de Lamprei, aan land te trekken, waar de getijden en het ijs het niet kunnen beschadigen. Aanvankelijk lukt het ze met jagen en bessen zoeken in leven te blijven, maar dan verdwijnen de bessen onder een dik pak sneeuw en worden de mannen te zwak om te jagen en hout te kappen voor een vuur. Een voor een moet Jens Munk zijn mannen afstaan aan Magere Hein. De journaalaantekeningen worden triest en eentonig:
Den 17e aprilis stierf mijn scheepsjongen Oluf Andersen, die mij gedurende zeven jaren trouw had gediend
Den 19e aprilis stierf Peder Amundsen, die lange tijd ziek had gelegen en geheel weggekwijnd was.
De eersten worden nog begraven en krijgen een houten kruis op hun graf, maar naarmate de tijd verstrijkt blijven ze liggen waar ze gevallen zijn. Als de lente aanbreekt zijn er nog 3 in leven, waarvan Jens Munk er één is. Het ijs trekt zich terug, ze kunnen weer bij de bessen en herwinnen zo langzaamaan hun krachten. Met heel veel moeite en geholpen door de getijden krijgen ze de Lamprei in het water. Dan begint hun helse terugtocht. Onder Groenland komen ze in een orkaan terecht. De reeds gebarsten pomp scheurt en de drie verzwakte mannen staan tot hun middel in het water, terwijl alles van het dek wordt geslagen, zelfs de twee zware ankers. Maar het lukt ze om thuis te komen, waar Jens Munk onmiddellijk door een van de edelen in de gevangenis wordt gegooid, omdat een van de twee bemanningsleden in een cafégevecht iemand heeft doodgestoken. Tja, de kapitein is verantwoordelijk voor de daden van zijn bemanning! En daarbij: Had Munk niet zojuist een schip van de koning verspeeld en zo'n 60 manschappen? Het duurt 4 maanden voor de koning zich er mee gaat bemoeien en hij vrij komt.
Als hij dan eindelijk thuis komt vindt hij een andere man in zijn bed. Vanaf dat punt gaat Munks leven alleen nog maar bergafwaarts. Hij krijgt een rechtszaak aan zijn broek vanwege het niet betalen van alimentatie. Onwil of onmacht? Hij wordt nog wel ingezet als boodschappenjongen van de koning, reist hier en daar heen en hij hertrouwt zelfs, maar in 1628, na slechts anderhalf jaar huwelijk overlijdt hij aan (waarschijnlijk) een oorlogsverwonding.
Thorkild Hansen vertelt het verhaal van Jens Munk aan de hand van diens nauwgezet bijgehouden journaal. Daarnaast heeft hij een aanzienlijke hoeveelheid bronnen geraadpleegd, zodat hij ook - door middel van een verzonnen kroniekschrijver - een boeiend verslag kan doen van het leven van alledag, van koning Christiaan IV, Jens' vader Erik Munk, van de zeden en gewoonten in het Denemarken van die tijd, het rechtssysteem, de politieke en geografische omstandigheden. Vaak met een vleugje humor. Het leven aan boord van een schip, de schepen zelf, de bemanning, de voorraden, de walvisvaart - je bent van alles op de hoogte als je dit boek weg legt. En dat zou je het liefst pas doen als het uit is. Helaas is het boek daarvoor te dik...
En verder: In het boek staan diverse afbeeldingen van oude kaarten, kopergravures en houtsnedes. De vertalers verdienen een compliment. Het boek staat vol oude scheepstermen, die overigens geen afbreuk doen aan de leesbaarheid.
ISBN 9789044510454 | Gebonden | 527 pagina's | Uitgeverij De Geus | 2008
Oorspronkelijk titel: Jens Munk, verschenen bij Gyldendal, Kopenhagen, 1965 Vertaling Diederik Grit en Edith Koenders
© Berdine, 01 oktober 2010
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
