Doctor Faustus
Thomas Mann

Voor wie nog geen kennis heeft gemaakt met het proza van Thomas Mann wil ik hier kort een impressie weergeven. T. Mann schrijft uitgebreide zinnen vol subtiele ironie en meer zakelijk beeldend dan lyrisch beeldend. Een stijl die niet zo gangbaar meer is, maar die vol zit met hersenkrakers, vol zit met overdenkingen. Een stijl die je als lezer echt ondergaat.

Het verhaal gaat over een geniale Duitse componist genaamd Adriaan Leverkuhn die een pact met de duivel sluit. In de Buddenbrooks stond het verhalende aspect nog voorop, in de Toverberg wordt het gevecht tussen de personages en ideeen en ex equo, hier in Doctor Faustus voeren de meeste personages een verloren strijd. In deze monumentale roman zijn de personages ondergeschikt gemaakt aan de ideeen en de uitwerking daarvan.

Voor mij betekende dit dat ik me verbaasd heb over het peil van eruditie wat in de blokken essays (dit is een duidelijke essaystische roman) verscholen ging, maar dat ik een hele roman vergeefs gezocht heb naar een verhaal. Dat is er niet, alleen is er het levensverhaal van de componist, verteld door zijn vriend Serenus Zeitblom, die het genie ook niet echt kan volgen in zijn grensoverschrijdende ideeen over muziek. Er komen heel wat onderwerpen in deze roman naar voren: demonisme, intellectuele mens versus volksmens, 12 toons muziek, theologie, humanisme, kunstenaar en kunstenaardom, onschuld van het kind etc. Opvallend is dat we bijna alleen de hoofdpersoon, verder de verteller (die we beter leren kennen tijdens zijn inleidingen op een volgend deel uit het verhaal) en enkele andere figuren beter leren kennen. De andere personages vlammen even op, om een enkele maal terug te keren of om in "het niets te verdwijnen". Hoe kort soms ook, de portretten van deze mensen raken je ongekend diep. Anderen daarentegen laten je bewust koud, omdat ze niet verder zijn uitgewerkt.

Wat zeer van belang is, is dat Thomas Mann de 16de eeuwse Faust mythe hier gebruikt heeft om in het in zijn ogen failliet van de mensheid door het uitbreken van de WO II te schilderen. Huiveringwekkend is het moment waarop de lezer in twee wereldoorlogen verzeild raakt: Zeitblom schrijft deze biografie aan het begin van de WO II, terwijl hij op een gegeven moment in het verhaal, het boek dus de WO I laat uitbreken!! Dat is een heel bizar moment.
Je kunt het boek ook lezen als de opkomst en ondergang van een geniaal componist die constant balanceert op het randje van humanisme en radicalisme.

Het is het meest sombere boek van Mann dat ik ken. Meer dan ooit gevoed door het werk van filosofen als Schopenhauer en Nietsche. Jullie begrijpen, dit is een boek om vaker te lezen, als je tenminste de verschillende onderdelen van de roman, geplaatst in het geheel op een rijtje wilt krijgen. Dit boek is alleen verplichte kost of zoals de Duitsers mooi uitdrukken "gefundendes Fressen", als je "De Toverberg" hebt overwonnen!

Nog een tip! Wie Thomas Mann eens wil proberen begint met "Baas en Hond" (verbaas je over de luchtigheid van stijl!) , dan "Koninklijke Hoogheid (ondanks de complexiteit van het gegeven, ook heel makkelijk te lezen boek)" en dan "Lotte in Weimar (eerste proeve van complexiteit in stijl)", daarna mag je je wagen aan Buddenbrooks.

Tot slot hier nog enkele citaten Doctor Faustus:
Dit is de openingszin:

"Mit aller Bestimmtheit will ich versicheren, dass es keineswegs aus dem Wunsche geschieht, meine Person in den Vordergrund zu schieben, wenn ich diesen Mitteilungen uber das Leben des verewigten Adrian Leverkuhn, dieser ersten und gewiss sehr vorlaufigen Biographie des teuren, vom Schicksal so furchtbar heimgesuchten, erhobenen und gesturzten Mannes und genialen Musikers einige Worte uber mich selbst und meine Bewandtnisse vorausschicke"

Op bladzijde 163 staat volgende zin, die in een discussie over aankomend theologen thuishoort:

"Wir mussen uns doch klaar daruber sein, Matthaus", sagte er "das das Gesellschaftsideal der okonomischen Sozial-organisation einem aufklarerisch-autonomen Denken entstammt, kurz, einem Rationalismus, der vor der Machtigkeit uber- und untervernunftiger Gewalten noch gar nicht erfasst ist"

Op bladzijde 608 wordt een intelligent jongetje geintroduceerd wat het hart van de componist moeiteloos weet te veroveren:

"Die Zierliche Vollendung der kleine Gestalt mit den schlanken, wohlgeformten Beinchen; der unbeschreibliche Liebreiz des langlich ausladenden, von blondem Haar in unschuldiger Wirnis bedeckten Kopfchens, dessen Gesichtszuge, zo kindlich sie waren, etwas Ausgepragt-Fertiges und Gultiges hatten, sogar der unsaglich holde und reine, zugleich tiefe und neckische Aufschlag der langbewimperten Augen von klarstem Blau, - nicht einmal so sehr dies alles war es, was jenen Eindruck von Marchen, von Besuch aus niedlicher Klein- und Feinwelt hervorrief" 

ISBN 9783596294282 | Paperback | 752 pagina's | S.Fischer Verlag | 2004

© Roel, januari 2005

Lees de reacties op het forum en/of reageer: