Roxane van Iperen
Schuim der aarde
Anjo, ongeveer 11 jaar, is opgegroeid in een schuur, ergens op de eindeloze zandvlakte, de sertão, waar hij met enkele andere jongens en een hond zo goed en kwaad als het gaat in leven probeert te blijven. Twee oudere mannen, net zo haveloos en verdoemd als de kinderen, gebruiken hen als slaafjes, louter en alleen omdat ze ouder zijn. Paria’s zijn ze, uitgestotenen, die af en toe bezocht worden door hoeren, die gelukkig wat voedsel meenemen. Anjo heeft het kleine meisje Alma in bescherming genomen, vanaf het moment dat zij gedumpt werd. Honger maakt de verhoudingen scherper. De kinderen vrezen voor hun leven. Als de jongen Alma niet meer kan beschermen, vlucht hij.
Verderop ligt de enorm grote stad, met zijn enorme sloppenwijken, waar de Organisatie het voor het zeggen heeft.
‘Er zit een zekere ordening in de wijze waarop de mensen hier bestaan, gecombineerd met een levenslust (-). De verschillende bairro’s hebben alle hun eigen luitenant met een rits personeel. Onder zijn toezicht wordt alles nauwgezet bijgehouden: infrastructuur, hoeveel bakkers, slagers, fruittentjes, rijstverkopers of hoeren de wijk herbergt. Zijn het er ter weinig, dan worden nieuwe aangewezen. Zijn het er teveel, dan moet een aantal hun activiteiten staken. Zo worden ook de baantjes in de bovenwereld bijgehouden: de naaisters, schoonmakers, kindermeisjes, chauffeurs, schoenpoetsers, hondenuitlaters en strontruimers die iedere ochtend als een eindeloze mierenstoet de berg afdalen, worden volgens strak stramien geregistreerd en gecontroleerd. De lange arm van de Organisatie reikt zelfs tot achter gesloten deuren. Mannen die hun vrouw mishandelen of hun dochters verkrachten, moeders die hun kinderen overdag thuis opsluiten als zij aan het werk zijn: de gevolgen variëren van een waarschuwing tot een doodvonnis. Zeker als iemand de fout begaat het wankele evenwicht binnen de bairro’s te verstoren, of erger nog: tussen de bairrio’s en de bovenwereld, grijpt de Organisatie keihard in.’
Maar af en toe wil de regering een daad stellen en dan pakken zij de Organisatie aan. Daar wordt op een dag het kindhoertje Lucy de dupe van. Zij wordt met vele anderen opgepakt. Lucy en Angelica, haar vriendin, wonen samen. Familie hebben ze niet, ze zorgen voor elkaar.
In een leven als dit is een kind niet welkom. Het wordt vaak meegenomen door Maria, de vrouw die voor mensen uit de stad die een kind willen adopteren hun wens vervult.
Via Maria is er de link met de derde verhaallijn: de agente Elizabet, getrouwd met de hoofdcommissaris van politie die vecht tegen de corruptie in zijn korps. ‘Een vrouw is pas volwaardig vrouw nadat ze heeft geworpen.’ En Elizabet raakt niet zwanger. Ze raadpleegt haar huishoudster, die, zelf afkomstig uit de sloppenwijk, Maria wel kent. Zo komt de jongen Edson in haar leven. Elizabets grote geheim.
Het vertelperspectief van Anjo is in de ik-vorm. Zijn verhaal is nog indringender dan dat van de vrouwen, Lucy en Elizabet, over wie in de derde persoon verteld wordt.
De kern van alle levende wezens is overleven. Leven, overleven, hoe dan ook. Een hard bestaan maakt keiharde mensen. Voor de jongens in de sertão telt het leven van een ander nauwelijks, getraumatiseerd als ze zijn.
De drie verhaallijnen grijpen hier en daar in elkaar, en gaan steeds meer in elkaar over.
Niet alleen het verhaal, ook de schrijfstijl kruipt onder je huid. Van Iperen geeft angst een vorm:
‘Ik voel niets, dacht niets, maar tegelijkertijd leek het alsof miljoenen krioelende beesten een weg door mijn aderen zochten. En was niet genoeg ruimte in mijn lichaam. Ik dwong mezelf niet toe te geven aan de neiging mijn huid open te krabben om ze die ruimte te geven. Het gekriebel was gekmakend, ze zaten overal.’
‘Er zit een aap op mijn rug. Ze voelt zijn harige lijf tegen haart wervelkolom drukken, zijn pezige armen en benen strak om haar nek en middel geklemd. Als ze per ongeluk in de spiegel kijkt, kijkt hij over haar schouder mee en ontbloot zijn tanden. (-) Ze voelt hoe de aap op haar rug naar haar nek springt en haar hoofd bijna in haar bord duwt. Zijn vingers graaien aan weerszijden naar haar strot.’
Een keihard gruwelijk verhaal, over een door en door rotte maatschappij, waarin het bestaan nauwelijks nog menswaardig is. Het schuim der aarde, precies.Toch weet Roxane van Iperen enkele personen die zich daar staande moeten zien te houden een gezicht te geven, waardoor je met hen gaat meeleven. En dat terwijl je weet dat je misschien wel net als Elizabet nooit een fooi zou geven aan die zwervertjes die, als je stil staat bij de stoplichten, je ramen schoonpoetsen. En dat zijn dezelfde mensen…
Als een boek iets met de lezer doet, is het een goed boek. En dan is Schuim der Aarde een ontzettend goed boek. Het verplettert je!
Roxane van Iperen (1976) is jurist, strateeg en publicist. Ze combineert een zakelijke adviespraktijk met onderzoek en publicaties, met name gericht op politiek, bedrijfsethiek en mensenrechten. Zo was ze ook adviseur voor de tv-rubriek Buitenhof en kwam ze min of meer spelenderwijs in de journalistiek terecht. Ze debuteert met dit ijzersterke boek Schuim Der Aarde.
ISBN 9789048824205 | Paperback | 368 pagina's | Lebowski Publishers | juli 2016
© Marjo, 26 januari 2017
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
