De vader en de zoon
Peter ter Velde

'Ik voelde aan mijn geheime bureaula. Die was zoals altijd gewoon dicht. Er lagen spullen in die niemand mocht zien! Hierin lag mijn verborgen leven; het leven waar ik van hield.'

Aan het woord is Johan Verboom, inmiddels veertiger, die vertelt over zijn leven dat enorm beïnvloed is door het strenge gelovige regime van zijn vader.
Vader was voorganger van een evangelische gemeente. Hij stond daar in hoog aanzien, bovendien was vader goed van de tongriem gesneden. Hij had altijd het laatste woord. Hij wist iedereen af te troeven, zo ook zijn zoon natuurlijk.
Wisselend vanuit het heden naar het verleden vertelt Johan over zijn jeugd die in het teken van het geloof stond. Er was de doordeweekse Bijbelclub, geleid door 'tante' Irma waar de achtjarige Johan een button moest maken die hij daarna elke dag moest dragen in de hoop dat kinderen van zijn klas zouden vragen wat hij op zijn trui had zitten. Zo kon hij het geloof uitdragen... Johan vond het vreselijk, dat wilde hij helemaal niet en groot was zijn opluchting toen een meisje, dat ziek was op de clubdag, zijn button wilde hebben. Daarna voelde hij zich vreselijk schuldig.

'Ik had gefaald. Ik had me voor Jezus geschaamd. Hij zal zich voor mij schamen als ik Hem zal ontmoeten. Ik voelde me als het zwart op de button. Zondig. Onrein. Onwaardig.
Ik was acht jaar oud.'

Johan is de oudste uit het gezin van vijf kinderen. Na hem komen Paul, de tweeling Mirjam en André en Ruth, die negen jaar jonger is dan Johan.
Vader was altijd weg of op zijn werkkamer, moeder deed het huishouden. Vader draagt zijn vrouw en kinderen op handen. De enige vrije avond, de vrijdagavond, gingen ze met vader naar het strand en moeder wachtte ze op met lekkers.

De gereformeerde opa van moeders kant heeft niet veel op met de evangelisten. Er is een constante strijd tussen de verbaal sterkere vader en opa. Johan mag bij opa naar Pippi Langkous kijken. Vader vindt Pippi 'een exponent van een opstandige generatie die zich vrijvocht van elke vorm van gezag'. De Film van Ome Willem wordt ook voor het eerst bij opa gekeken. Opa vindt Pippi wel zielig, zo'n eenzaam meisje en ome Willem is wel een beetje raar maar ze moeten toch wel om hem lachen. Popmuziek is bij vader ook uit den boze. Als opa Johan een radio geeft, gaat er een wereld voor hem open. Hij luistert stiekem naar Hilversum 3. De Top 40. De Avondspits. Hij houdt lijstjes bij met zijn favoriete muziek, maar die lijstjes gaan wel in de 'geheime' bureaula die afgesloten kan worden.

Later komen er in die la andere spullen bij die verborgen moeten blijven voor vader. Zeker als Johan in de pubertijd komt. In de la komt een pornoblaadje en een (verboden) poster van zangeres Jerney Kaagman in een mooi blauw leren pak, een aantal muziekcassettes met verboden muziek en andere verboden zaken. Johan rookt en drinkt af en toe wat natuurlijk ook niet mag. Johan doet aan zelfbevrediging en zoals altijd voelt Johan zich overal vreselijk zondig over. Dit mag allemaal niet. Schoolvriend Joost is niet zo bang voor Johans vader en vanaf de keer dat hij weerwoord gaf mag Johan niet meer met hem omgaan. Johan probeert oprecht te zijn en doet enorm zijn best om aan zijn vaders verwachtingen te voldoen. En voordat hij het weet zit hij op de evangelische voorgangersopleiding in Amersfoort...
Maar het voelt niet goed. De ene kant van hem wil gehoorzamen aan vaders wil, de andere kant roept om vrijheid, zichzelf kunnen zijn.
Jaren later als Johan voorganger is in het oosten van het land is er een reünie van school. Dit is het begin van zijn totale ommekeer. Hij zal eindelijk die confrontatie met zijn vader aan moeten gaan.


Het hele, semi autobiografische, boek gaat over de angst om afgewezen te worden en schuldgevoel. Johan wil steeds maar de goedkeuring van zijn vader maar die leeft streng naar God en gebod. Johan stikt in het geloof maar durft er niet mee te breken totdat hij wel móet om te kunnen overleven.
Het gedeelte over de jonge Johan is goed en beeldend geschreven, je ziet het kleine jongetje en de latere puber voor je, je snapt zijn dilemma's en angsten. De sfeer zoals die in de jaren zestig en zeventig was, is goed weergeven. Maar het verhaal over de volwassen Johan is afstandelijker en er blijven ook veel vragen open.

Johan worstelt zich een weg naar de vrijheid maar zo gedetailleerd als zijn jeugd verteld wordt, zo snel verloopt de rest. Johan neemt ineens wel heel grote stappen in zijn privéleven en er zijn flinke sprongen in de tijd. Broer Paul speelt nog een prominente rol in het geheel en blijkt net zo te worstelen maar daarover verder niets. Over het volwassen leven van Johan wordt alles vrij vaag gehouden alsof de schrijver dit gedeelte liever niet wilde vertellen. Ook wordt het verhaal wel erg lief. Ineens zijn er vrienden die hem willen helpen en die zijn zo enorm aardig en begrijpend. Vader lijkt opeens een heel andere man. Johan met al zijn schuldgevoel, laat mensen bewust zitten om zichzelf te vinden.
De schrijver zegt zelf over het volwassen gedeelte: 'In het boek wisselen de hoofdstukken tussen de jonge Johan en de volwassen Johan. Het verhaal van kind tot tiener was er al wel. Maar mijn stukken over de volwassen Johan vond ik helemaal niks toen ik het weer terug las na een tijd, die heb ik helemaal opnieuw geschreven.'
Misschien had Peter ter Velde er beter aan gedaan het oude te laten staan. Nu sluiten de verhalen over de jonge en volwassen Johan niet mooi op elkaar aan, het vloeit niet goed over. De toon is heel anders, de ommekeer is te snel en de afloop is vreemd en erg vaag en dat is jammer.

ISBN 9789054293231 | Paperback | 186 pagina's | Uitgeverij Conserve | november 2011

© Dettie, 01 oktober 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer: