De oorlogsbruid
Nancy Richler

‘We kunnen er niet aan ontsnappen. Geen van allen.’
‘Wat?’
’Aan onze behoefte om te weten waar we vandaan komen, om het te verbinden aan wie we zijn en waar we heengaan. Dat maakt ons tot mensen, dat is wat ons onderscheidt van de dieren.’

Als Lily Azerov in Montreal voet op voor haar nieuwe bodem zet, denkt ze nog te zullen trouwen met Sol Kramer. Die haalt haar af, maar deelt meteen maar mee dat hij niet met haar zal trouwen.  Een paar dagen later komt de broer van Sol, Nathan, zijn excuses aanbieden in het pension waar Lily haar intrek heeft genomen, en hij besluit degene te zijn die met haar trouwt.
Ze heeft niet zo veel keus, berooid en alleen als ze is. Ze trouwen. Het begin van een vreemd huwelijk, en niet alleen omdat Lily niet degene is voor wie ze zich uitgeeft.  Er is natuurlijk een reden waarom ze zich voor een ander uitgeeft. Wie ze wel is? Voor het verhaal doet het er nauwelijks toe, en we komen het dan ook slechts mondjesmaat te weten; de naam op het laatst.
Is het toeval? Is het een onontkoombaar lot? Ze is precies op een plek terecht gekomen waar een tante van de echte Lily woont. Maar het is niet het feit dat ze ontmaskerd kan worden, dat Lily doet besluiten te verdwijnen. Na de geboorte van haar dochtertje verlaat ze het huis om nooit meer terug te keren.
Het meisje, Ruth, groeit op zonder moeder, maar met een liefhebbende vader, en haar oom (Sol dus) en tante. Ook zijn er twee oma’s die haar mee opvoeden. Af en toe komt er een pakje. Van haar moeder. Er zit steeds een steen in, een mooie steen, dat wel. En een plaatsaanduiding waar die vandaan komt. Op haar vragen krijgt Ruth heel lang ontwijkende antwoorden, als er al een antwoord komt, en ze komt pas als het bijna te laat is op het idee haar moeder eens in het telefoonboek op te zoeken. Ze zou haar niet gevonden hebben, want Lily blijkt na haar vertrek haar eigen naam weer aangenomen te hebben.
Er is een boekje, waarin iemand (Lily?) geschreven heeft over haar dromen. En er ligt een leeg opschrijfboekje.  Stukjes van een puzzel, want wie was haar moeder? Waarom heeft ze haar kind in de steek gelaten? Wie was Lily, als ze Lily niet was? En de echte Lily, waar is die? Waarom zwijgen haar famileileden?

Het verhaal wordt in brokstukken verteld. Ruth is het vaakst de verteller, in ik-vorm, maar ook andere vrouwen krijgen een stem. En er is het verhaal van de echte Lily, cursief. De tekst uit het boekje waarschijnlijk. Het is het verhaal over vrouwen die het niet makkelijk hebben in het leven, in een tijd van oorlog. Ze dragen hun verleden met zich mee, ze zijn joods.
Delen van het verhaal zijn biografisch, uit verschillende bronnen en Richler heeft er een heel eigen verhaal van gemaakt. Een mooi verhaal, een sterke roman. Over vrouwen, die moeten leren met hun verleden om te gaan.

ISBN 9789022961711 | Paperback | 368 pagina's | Uitgeverij Orlando | 2013
Uit het Engels vertaald door Tjadine Stheeman Met leesclubvragen en een interview met de schrijfster.

© Marjo, 08 april 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer:

De oorlogsbruid
Nancy Richler

Nancy  Richler


Het is net na de Tweede Wereldoorlog. Op het station van Montreal  stapt een jonge Joodse vrouw uit de trein, op het perron. Ze komt via Palestina uit Oost Europa om haar verloofde te ontmoeten. Ze kent hem niet.  De verloofde in spé, Sol Kramer,  wandelt dat zelfde perron op, werpt één blik op zijn aanstaande en keert zich om, de jonge vrouw in vertwijfeling al wachtend achterlatend. De broer van Sol, Nathan, begrijpt de watervrees van zijn broer niet, hij valt meteen voor de mooie Lily. Sol zelf begrijpt met terugwerkende kracht zijn eigen aversie ook niet, en blijft tot ver in zijn eigen huwelijk spijt houden van zijn afwijzing. De jonge vrouw, Lili Azerov, is echter niet wie zij zegt te zijn. Ze heeft haar identiteit in de oorlog gestolen van de echte Lily Azerov, die is overleden. Deze blijkt echter familie in Montreal  te hebben, en zo belandt Lily met al haar geheimen in een wereld vol ingewikkelde relaties van mensen die op de een of andere manier allemaal sporen van het naoorlogs leven met zich mee dragen. De druk blijkt te groot. Op een  dag, als haar schoonzusje binnenwandelt voor een bak koffie, gaat ze melk halen in de supermarkt, en komt nooit meer terug. Ze laat haar net geboren dochtertje, Ruth, achter in de schoot van de familie. Ruth komt in haar jeugd aan aandacht niets te kort, haar vader Nathan, haar Oom Sol, zijn vrouw Elka en haar beide Oma’s ontfermen zich over haar. Tot haar zesde verjaardag mist ze haar moeder niet, maar op die dag arriveert er opeens een pakketje met een steen en een kaartje. Op het kaartje staat slechts de vindplek van de steen, de datum, en de weersomstandigheden van die dag. Verder niets, géén groet, géén boodschap. Toch brengt die steen vanuit het niets de beeltenis van haar moeder terug in haar bestaan.

“Hij is van je moeder,”zei mijn vader en toen hij dat zei werd ik iemand anders. Mijn hele leven was ik een meisje zonder moeder geweest. Ze was kort na mijn geboorte weg gegaan, niemand wist waarheen. Ze had geen contact meer gezocht en ze zou nooit meer terug komen. Ergens was het of ze niet voor me bestond. Ik miste haar niet, had  haar nooit gemist. Ik wist ook niet wat ik moest missen. Haar afwezigheid vormde een achtergrond in mijn leven, meer niet. Het was een gegeven, een vaststaand onveranderlijk feit. Nu had ik toch ineens een moeder. Ze was daarvoor  bij Lem Lake  in Manitoba geweest. Het was koud maar onbewolkt geweest. Er had een matige wind gewaaid. Ze had een roze steen gezien en die op geraapt. En toen ze dat deed, dacht ze aan mij.”

De afwezige moeder en haar geheimen worden een obsessie voor Ruth. Wat niet minder wordt als in de loop der jaren stenen blijven komen en helemaal niet als ze toegang krijgt tot een leeg dagboek van haar moeder, en een volgeschreven dagboek in het Jiddisch, wat niet door haar geschreven blijkt te zijn. Verder blijkt haar moeder nog een ongeslepen diamant achter te hebben gelaten. Ruth komt steeds kleine stukjes van de puzzel te weten, maar compleet krijgt ze de puzzel nooit. Wie was haar moeder écht, wat staat er in het boekje, waarom wil niemand dat voor haar vertalen, waarom is haar moeder weggegaan, waarom stuurt ze stenen, waarom zoekt ze geen verder contact? En waarom vertellen de mensen om haar heen niet wat ze weten? Meer nog dan het zoeken naar wat er precies gebeurd is, is het een zoeken naar identiteit. Een zoektocht die bij meer personages in het boek een rol speelt; wie ben ik als er niemand meer over is van de mensen die bij me hoorden, wie ben ik als ik niet weet wie mijn moeder is?

"Wist hij niet dat nieuwsgierigheid naar onze afkomst ons definieerde als mens? Dat het niet taal was, zoals hij misschien dacht, of opponeerbare duimen, maar afkomst, die onlosmakelijk aan je bestemming was verbonden."

Nancy Richler baseerde De Oorlogsbruid heel losjes op de geschiedenis van haar grootmoeder die ook vanuit Europa naar Canada kwam om te trouwen, en die ook door haar bruidegom werd afgewezen en met een van zijn broers trouwde. Daarnaast kwam ze in aanraking met het verhaal van een vriend wiens voorouders in de oorlog gedwongen door de omstandigheden de identiteitspapieren van een overledene hadden over genomen, om zo kans te maken uit Europa te ontkomen. Het is, doordat geen enkel personage zwart-wit wordt afgeschilderd, een genuanceerd boek geworden, wat behalve over de gevolgen van de oorlog, en de keuzes die je daar soms gedwongen wordt te maken, ook over identiteit gaat én over het doorwerken van de oorlog lang nadat hij is afgelopen. Het boek bevat leesclubvragen en lijkt me inderdaad zeer geschikt om met een leesclub te lezen. Vragen genoeg over de motieven en de losse draadjes die ook na het lezen van het boek over blijven. Dat is dan ook meteen mijn enige kritiekpunt op het boek, iets minder losse draadjes en iets meer inzicht in de motieven van Lily had wat mij betreft wel gemogen.

ISBN 978 90 229 6 | Paperback | 368 pagina's | Uitgeverij Orlando | 2013

© Willeke, 04 maart 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer: