Marlene van Niekerk
Categorie: Recensies Volwassenen
Agaat
Een belangrijk ijkpunt in de roman is het sterven van Milla. Zij lijdt aan ALS en kan op het moment dat het verhaal in de actuele tijd speelt alleen nog knipperen met haar ogen, voor de rest is zij verlamd. Ze is geheel afhankelijk geworden van Agaat, die haar verpleegt. In dagboekfragmenten en stukken tekst die in de tweede persoon enkelvoud geschreven zijn, wordt het verleden van Milla langzaam onthuld. We lezen hoe haar eerste ervaringen met haar man Jak zijn, en hoe dat huwelijk verder gaat, hoe zij tegenover al die mensen die werken en wonen op de plaas staat, hoe ze de geboorte van haar eerste en enige kind beleeft en, het belangrijkste, hoe zij tegenover Agaat staat, hoe ze daarmee om gaat, hoe haar echtgenoot Jak op die verhouding reageert.
Milla doet erg haar best, maar kan haar leven toch niet ten volle leven. Dat komt door haar slechte huwelijk, en vooral door haar verwarring: hoe moet ze omgaan met Agaat en de andere zwarten op de plaas, gaat ze niet te ver, doet ze wel genoeg, voortdurend probeert ze daar achter te komen, maar dat lukt haar niet. Agaat wordt langzamerhand steeds wijzer. Ze leert lezen en schrijven, ze leert het boerenbedrijf door en door kennen. Dat laatste gaat haar zo goed af, dat ze meerdere malen grote rampen weet te voorkomen. Jak is gefrustreerd. Hij wordt door iedereen overvleugeld: door zijn vrouw, die een veel betere boer is dan hij, door Agaat die ook meer kan dan hij, door iedereen eigenlijk. Hij heeft zijn laatste hoop gevestigd op zijn zoon Jakkie, maar die verlaat zodra hij de kans krijgt het leger en zelfs Zuid-Afrika. Jakkie heeft vanaf zijn geboorte een innige band met Agaat en Milla en Jak zijn daar beide jaloers op. Jak toont dat openlijk, Milla niet. Die luistert af, leest stiekem brieven.
Tijdens haar stervensproces vraagt Milla zich steeds af of Agaat wraak op haar neemt vanwege dat afluisteren, en de wreedheid waarmee ze Agaat toch een volwaardige plaats in het gezin ontzegde. Begrijpt Agaat bijvoorbeeld echt niet dat Milla de topografische kaarten van het gebied waarin de plaas ligt nog eens wil zien of doet ze het erom. Deze spanning is er het hele boek door en het wordt erger naarmate Milla dichter bij de dood komt.
Natuurlijk heeft dit boek een dubbele laag: het gaat ook over Zuid-Afrika, de apartheid en de ineenstorting daarvan. Zo bezien zou je Milla kunnen opvatten als de blanke, die de zwarte bevolking best wil helpen bij hun ontwikkeling, als ze maar wel beseffen wat hun plaats is. Zij ziet de blanke toch als superieur. Jak is een Boer van de oude stempel: racistisch tot op het bot. Hij staat voor de blanke Nationalist, die een grote bedreiging ziet in de ontwikkeling van de zwarten. Jakkie is een voorbeeld van de moderne Zuid-Afrikaan, die het racisme voorbij is. Hij kan niet leven met de vooroordelen en de onderdrukking die hij om zich heen ziet en hij is de enige die werkelijk op gelijke voet met de zwarten om gaat.
Het boek heeft een originele structuur: dagboekfragmenten wisselen de stukken in de tweede persoon enkelvoud af. De stervenscene is wat perspectief betreft het dichts bij Milla, die op haar leven terugkijkt en de cursief gedrukte teksten hebben de vorm van een gedachtenstroom: ongeschaafd en ongefilterd. Er zijn geen leestekens in die teksten. Het geheel wordt omlijst door een proloog en een epiloog waarbij het perspectief bij Jakkie ligt. Zo lijkt het achteraf of het eigenlijk zijn verhaal is en dat is misschien ook wel de bedoeling: iemand die weg is, kijkt terug op de geschiedenis van Zuid-Afrika.
Ik heb bijzonder genoten van dit boek. Een aanrader, dat zeker.
ISBN 9789021434063 | Paperback | 583 pagina's | Querido | november 2007
Vertaald door Riet de Jong-Goossens
© PetraO, 30 december 2009
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
