Zwarte ogen, groene ogen
Marleen Schmitz

Als Sjra Rutten in 1946 met zijn vriend Leon terugkomt van een voetbaltraining, hoort hij geschreeuw en gehuil. De twee rennen op het lawaai af en treffen een boer bij twee zwaargewonde kinderen. Een jongetje bloedt uit zijn borst en een meisje uit haar been. Ze hebben met een granaat gespeeld, die ontplofte. Sjra en Leon hollen met het meisje naar het dorp om hulp te regelen. Het meisje blijkt Annette te zijn, dochter van de strenge bovenmeester Bartels. De dokter weet haar te redden, maar het jongetje, Annettes vijfjarige broertje Walter, overleeft het niet.

Dit is de eerste ontmoeting tussen Sjra en Annette. Sjra is het vijfde kind in een boerengezin. Leon is een mijnwerkerszoon. Na het tweede jaar op de MULO gaat Leon naar de Ondergrondse Vakschool, waar hij leert en meteen in de mijn werkt en geld verdient. Hoewel Sjra ook graag geld wil verdienen, wil hij nooit ondergronds werken; zeker niet nadat een mijnramp het leven kost aan dertien mannen. Hij tekent na zijn MULO een contract bij de mijn De Emma als assistent-portier.

De schade door de granaatscherven aan het been van Annette is zo groot, dat zij zeer lang in het ziekenhuis moet blijven. Het been zal nooit meer volledig herstellen, ze zal altijd mank lopen. Haar moeder heeft een zenuwinzinking door het gebeurde en verblijft in een rustoord. Wanneer Annette uit het ziekenhuis mag, wordt ze door haar vader naar een kostschool in Zwitserland gestuurd, omdat hij niet voor haar kan zorgen. Als haar vader haar weer ophaalt, blijkt haar moeder zwanger. Moeder hoopt van een jongen, die Walter kan vervangen, maar het wordt een meisje, dat ze Walda noemen. Moeder stort weer in en kijkt niet naar haar dochters om. Annette neemt in de zomermaanden de zorg voor haar zusje op.

Bijna drie jaar na de eerste ontmoeting treffen Sjra en Annette elkaar weer. Annette fietst naar school op een aangepaste fiets. Haar tas valt op de grond. Sjra pakt hem op en geeft hem aan haar. Ze herkennen elkaar. Annette stelt voor nog eens over het gebeurde te praten, maar in de praktijk mijdt ze Sjra. Hij denkt dat ze dat doet omdat ze op hem neerkijkt, maar in werkelijkheid ontwijkt ze hem vanwege haar been. 'Wat moet je daarmee?' vraagt ze zich af.

Bij toeval treffen de twee elkaar na lange tijd weer. Ze raken in gesprek en zelfs verliefd. Ze zien elkaar in de bibliotheek, bij een bankje buiten het dorp, in de boomgaard, of, en ergens waar Annette altijd voor van huis mag: bij het kruis van Walter, waar zij dan bloemen legt. De twee houden hun relatie geheim, want Annettes vader ziet Annette, die op de kweekschool zit, een troefkaart en vindt een boerenzoon vast te min. En Sjra's moeder ziet Annette vast ook niet zitten, met haar handicap...

Dat Sjra en Annette elkaar wel zien zitten, is al vrij gauw duidelijk in Zwarte ogen, groene ogen. Hoe het hen verder verloopt, absoluut niet. Dat kun je lezen in het boek. Maar verwacht geen liefdesromannetje, want het is meer dan dat. Naast Sjra en Annette volgt de lezer hun ouderlijke gezinnen. Hoewel het verhaal soms wat kabbelt, blijft het wel boeien en zijn er uiteindelijk veel plotwendingen. De rauwe dagelijkse realiteit wordt goed beschreven, zelfs zo levensecht, dat ik mij bijna ging afvragen of de Limburgse schrijfster het verhaal van haar voorouders beschrijft.

Deze echte familie- en streekroman speelt zich namelijk af in Zuid-Limburg, onder de rook van de mijnen. Het is in de verleden tijd geschreven en het perspectief wisselt in het begin tussen Sjra en Annette.

Het verhaal beslaat een tijdsperiode van meer dan twaalf jaar. De hoofdstukken zijn genummerd. Soms staat er een jaartal bij, meestal samen met een jaargetijde. Er zit minimaal een jaargetijde tussen hoofdstukken waar jaartallen bij staan. Soms zit er een sprong van een langere periode tussen, tot zelfs wel drie jaar.

Het taalgebruik is hedendaags en keurig. Soms wordt er mijnwerkerstaal gebruikt, maar zelfs voor mij, een echte Noorderling, is die prima te begrijpen. Ook worden die woorden in voetnoten vertaald. Alleen het woord koempel wordt niet uitgelegd, maar het leek me logisch dat dat mijnwerker moest betekenen. Ik had wel wat moeite met de naam Sjra en begreep de keus voor die naam niet goed, tot ik las dat Sjra de typisch Limburgse afkorting is voor de naam Gerard.

Het boek geeft heel mooi het leven in de mijnstreek in de periode net na de oorlog weer. De standenverschillen waren in die tijd erg belangrijk. Zoals Annettes vader het verwoordt: 'Je bent niet zomaar iemand ... Mensen verwachten nu eenmaal meer van ons, dan van gewone mensen.'

Ook werden er verschillende dingen verwacht van mannen en vrouwen. Til, de zus van Sjra die anderhalf jaar ouder is en beter kan leren, moet in huis en op de boerderij helpen. Meer dan een cursus Engels zit er qua opleiding voor haar niet in. 'Vrouwen,' zo zegt Annette, 'moeten hun plaats weten. Ze moeten zich dienstbaar maken aan de man.' Haar vader kon ook niet voor haar zorgen toen zij een tiener was en haar moeder in een rustoord verbleef, omdat: 'Eten maken, kleren wassen, dat soort dingen kunnen mannen niet,' aldus haar vader.

Maar weinig mensen hadden een telefoon, laat staan een auto. Voor kinderen was het een avontuur als ze op de achterbank van een auto mochten zitten. De mensen aten aardappels, groente en vlees; pasta's kenden ze nog niet.

De titel Zwarte ogen, groene ogen is origineel, maar naar mijn mening ook wat nietszeggend. Ik kan hem ook niet goed verklaren. Annette heeft groene ogen, maar heeft Sjra dan zwarte ogen? Of slaan de zwarte ogen op de ogen van de mijnwerkers, die altijd zwarte lijnen om hun ogen hebben?

De cover laat een jonge man en vrouw zien, liggend in het gras, met op de achtergrond gebouwen die ongetwijfeld een mijnwerkersdorp moeten voorstellen. Een zeer passende cover, die ik desalniettemin iets te zoetsappig vind, omdat er meer diepgang in het verhaal zit dan de cover doet vermoeden.

Ik heb het verhaal het met veel plezier gelezen, vooral omdat het zo'n prachtige inkijk geeft in het leven in die streek en die periode. Zeker naar het einde toe leefde ik erg mee met de families. Mensen uit Limburg zullen dit boek vast extra kunnen waarderen.

Marleen Schmitz is een veelzijdig auteur, die naast diverse romans ook kinderboeken op haar naam heeft staan.

ISBN 9789401906531 | Hardcover | 224 pagina's | Uitgeverij Zomer & Keuning | september 2016

© Trenke Riksten-Unsworth, 15 oktober 2016

Lees de reacties op het forum en/of reageer: