Witte zwanen, zwarte zwanen
Jennifer Johnston

Alec Moore, officier in het Britse leger maar van Ierse afkomst, zit in de cel. Het is duidelijk dat hij wacht op zijn terechtstelling, maar wat hij heeft gedaan weten we nog niet. Bevoorrecht als officier heeft hij de beschikking over pen en papier, om zijn verhaal op te schrijven. Als de aalmoezenier hem bezoekt laat hij duidelijk weten geen prijs te stellen op diens praatjes over het geloof en over zielenrust.. Hij zingt een liedje:


' Witte zwanen, zwarte zwanen/ wie gaat er mee naar Engeland varen/ Engeland is gesloten etc..'


En dan volgt het verhaal over een eenzame jeugd. Hoe Alec een privéonderwijzer had, hoe zijn moeder hem met te veel zorgen omringde, en hoe hij af en toe toch weet te ontsnappen aan die overbezorgde armen, en zo op het landgoed dat ooit het zijne zou zijn de dorpsjongen Jerry leert kennen. Vriendschap is er vanaf het begin, en als de familie het ontdekt en verbiedt, doen de jongens er ook alles aan om elkaar toch te blijven ontmoeten. Maar op het moment dat zijn moeder Alec er op aanspreekt, buigt hij, net als het riet. Net als later de soldaten op het slagveld.


'De zwanen lagen al te wachten. Eentje was met zijn snavel onder een vleugel aan het wroeten. Ze verhieven zich onelegant uit het water en strekten hun lange nekken naar ons uit. De heuvels leken erg dichtbij, erg zichtbaar. Er hing regen in de lucht. De biezen bogen voor haar toen er een zachte bries doorheen ruiste. Het buigen van duizenden, duizenden piekeniers.'


Als de oorlog uitbreekt op het vasteland nemen ze allebei dienst. Jerry heeft een andere strijd op het oog: die tussen Engeland en Ierland, en nu dienst nemen is een soort opleiding voor hem. Vreemd genoeg is het bij Alec thuis zijn moeder die er op aandringt dat hij 'doet wat hij moreel verplicht is'.
Of ze het met opzet doet, weet Alec niet, maar op een heel vervelende manier weet ze hem zo ver te krijgen dat hij inderdaad dienst neemt. Maar hij verbreekt daarmee niet het contact met Jerry, want ze zullen in dezelfde compagnie zitten. Alec automatisch als meerdere, maar hij laat er hun vriendschap niet onder lijden. Ook al wordt het afgekeurd. Standsverschil overleefde de oorlog in afgezwakte vorm, maar in de linies leefde het nog sterk. Dan doet Jerry iets wat tegen de regels is. Alec wordt voor het blok gezet, en al weet de lezer allang wat zijn keuze zal zijn, de manier waarop hij daar mee omgaat, boeit, intrigeert, ontroert en schokt.
Het is het verhaal van een vriendschap die tegen de regels (van die tijd) ingaat. De zwanen staan symbool voor de tegenstellingen die toen enorm waren: rijk versus arm, katholiek versus protestant, Iers versus Engels, en alles krijgt vorm op het slagveld. Het is niet echt een boek over de oorlog, tenminste niet over het vechten, maar natuurlijk zou een verhaal als dit niet verteld kunnen worden zonder die oorlog.

ISBN 9789089600097 | Paperback | 163 pagina's | Uitgeverij Dulce et Decorum | november 2008
'How many miles to Babylon?' vertaald door Annemieke Steures Bibliotheek van de Eerste Wereldoorlog deel 6

© Marjo, 17 januari 2010

Lees de reacties op het forum en/of reageer: