Nieuwe Chinese plantenkunde
J.B. Matto

Geen makkelijk boek, soms verwarrend. Maar de hoofdpersoon is ook verward. Zijn relatie is beëindigd en nu zit hij tijdelijk in Chonquin, China als 'buitenlandse expert' aan de universiteit aldaar.
Aanvankelijk ondergaat hij alles alleen maar. De Chinezen praten in raadselen, er wordt bijvoorbeeld gezegd 'deze week viel vrijdag op zondag'.  Als hij ook maar iets probeert te begrijpen en dingen vraagt, loopt alles uit op onverwachte gebeurtenissen, handelingen en gedachten. Chinese mensen proberen hem te begeleiden en wegwijs te maken in hun land. Zij regelen alles voor hem voordat hij er zelf erg in heeft. Hij ontmoet dankzij 'collega' Shen, leraar Yao. Leraar Yao komt uit een familie van tao-meesters. Hij weet alles over plantenkunde. Via de meester komt hij in een tempel waarin hij Stofzak ziet, een enorme boeddha gemaakt van goudkleurige stof. En zo gaat het maar door. Alles is even bizar en anders en totaal verschillend van Nederland. Kortom, het is zowel buiten als in zijn hoofd een chaotische, verwarrende toestand.

De ik-figuur ontvangt brieven van zijn ex-partner uit het Amerikaanse Cleveland. Zij is tijdelijk bij haar moeder gaan wonen. Deze brieven zijn vrij onsamenhangend en vol met zelfbeschouwende vragen en andere overpeinzingen zoals:

"Hoe zou het zijn in een universum zo groot als een zandkorrel? Bestaat er een werkelijkheid zonder natuurlijk geselecteerd, zonder vraag of je een bonuskaart hebt en tv-programma's waarin voetbal wordt geanalyseerd? Gaat lopen er vanzelf, zijn alle proporties er ideaal? Bestaat er liefde zonder interne distributie van dopamine en al die andere chemicaliën? Geluk zonder decoder? En zo ja, is zoiets als aardse affectie in dat geval een stap in de goede richting? De gezochte zwakke plek, een sluipweg naar een alternatieve realiteit?
Moeten we simpelweg hardnekkig met elkaar versmelten? Kunnen we ons in een soort dans bevrijden uit de greep van de wereldse werkelijkheid? Zou de fatale evolutionaire vergissing dan toch in de liefde zitten?  Daarachter komen, ik vraag me af wat ik ervoor over heb.'

We lezen hoe de ik-figuur ervaart hoe er in China gedacht en geleefd wordt, alles is geregeld, alles is maakbaar. Relaties die niet goed gaan moeten beëindigd worden, emoties worden daarin nauwelijks getoond. De ik-figuur ontmoet bijvoorbeeld tot zijn verbazing iemand die monnik wil worden maar wel een relatie heeft, zijn vrouw verwacht zelfs een kind. Dat is voor hem moeilijk te begrijpen maar voor de Chinezen vrij normaal. 'Er zijn verschillende manieren om van iemand te houden.'
Verder bezoekt hij 'heilige' plaatsen waar enorme beelden staan, waarheid, mededogen en wijsheid voorstellend. De Chinees Ling legt hem uit waarom deze beelden zo belangrijk zijn en troost geven.
Tot mijn verrassing mag de ik-figuur zelfs een paar weken op vakantie naar Tibet. Eenmaal daar wordt het hem duidelijk hoe groot daar de Chinese invloed is. Zoals blijkt uit en gesprek met de monnik Namgang.

'Het klooster staat er nog' zeg ik. 'De muren zijn nog net zo stevig als vroeger. De deuren ook. Hierbinnen kun je vrij zijn.'
Er valt een streepje licht door het sleutelgat naar buiten. Namgang laat het in zijn vrije had schijnen. 'We hoeven de Chinezen niet buiten te sluiten want ze zijn al binnen.[...]

En wat doen de monniken?' vraag ik. 'Ik bedoel, wat doen de betrouwbare monniken? Is er hier een verzetsbeweging? Worden er tunnels gegraven? Worden Chinese computers gekraakt? Ik probeer nog meer heldhaftigheid te verzinnen maar blijk op een volkomen verkeerd spoor te zitten.
'We graven geen tunnels. We respecteren elk leven, ook dat van de Chinezen.'

Ook in Tibet luistert de ik-figuur naar de wijze lessen van de Tibetanen. Hij bezoekt daar ook grotten met enorme beelden, spreekt veel met monniken en zuigt alle wijze raad in zich op.

'Leraar Ka Kha wijst erop dat iedereen zichzelf moet zien te overwinnen, zegt Namgang.
Ka Kha ademt een aantal keer in en uit, knikt en maakt plotseling een gebaar alsof hij iemand wurgt. Hij spert zijn ogen open, richt zijn vingers op zijn schedel en maakt een ratelend geluid.
'Mijn leraar zegt dat alles wat je denkt een slagveld is. Denken is een constructie. Een illusie. Een compositie. Je moet het bombarderen.'
ik knik [...]
Ka Kha kijkt weer vriendelijk. 'Het is een spel,' zegt hij.
'Een spel?
'Een spel. Met regels.'

De schrijver legt weinig uit. Net zoals zijn verblijf in China een constante stroom van dingen is die hij ondergaat, is de tekst ook een constante stroom van woorden. De monniken spreken af en toe in raadselen maar dat beantwoordt dan nog aan het beeld dat je hebt van monniken. Over de wijsheden die zij uitspreken moet nagedacht worden.
Maar de verdere tekst is af en toe ook behoorlijk raadselachtig. Omdat alles zo ongrijpbaar is en ook als zodanig gebracht wordt, is het voor de lezer af en toe flink lastig om alles te volgen. Het is moeilijk om bij de tekst te blijven, ook omdat de gedachten van de ik-figuur niet altijd even boeiend zijn, hoewel hij ze wel goed weet te verwoorden.
Van de brieven van de ex-vriendin begreep ik weinig en ik merkte dat ik die diagonaal begon te lezen, het werd een beetje scannen om te zien of er nog iets anders in stond dan die, niet relevante, meanderende bespiegelingen. De brieven zorgden wel voor rustpunten in het verhaal.
Het is een debuut dat gemengde gevoelens oproept. Het is inhoudelijk soms te ongrijpbaar maar de schrijver weet wel mooie sfeerbeelden te creëren. Vooral de bezoeken aan de enorme beelden in de bergen en aan het beeld met het paardenhoofd zijn erg mooi beschreven, evenals sommige gesprekken met monniken. Een boek voor de liefhebber.

J.B. Matto (pseudoniem van Joost Bottema) is docent visuele taalkunde in Stuttgart. Voor zijn werk verbleef hij een jaar in Azië terwijl zijn vriendin in Amerika woonde. Toen de relatie beëindigd werd, hielpen de boeddhistische en taoistische zienswijzen hem uit zijn diepe dal.

ISBN 9789028424524 | Paperback | 236 pagina's | Wereldbibliotheek | maart 2012

© Dettie, 28 augustus 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer: