Tolbos
Irma Joubert

Een tolbos is een droge struik vol zaad die losslaat door wind en voortgeblazen worden, zo tolt ze voort, om en om rollend. Katrien voelt zich vaak een tolbossie. Ze voelt zich ontworteld en heen en weer geslingerd tussen blank en zwart. Als kind al vond ze het raar dat Agatha niet mee naar de bioscoop mocht omdat ze zwart was en nog steeds heeft ze de grootste moeite met het verschil in behandeling.

In 1976 hoorde de dan tienjarige Zuid-Afrikaanse, blanke, Katrien Neethling op de radio over de onlusten in Soweto, Aanleiding voor de opstand waren de plannen van minister van onderwijs om het Afrikaans als algemene onderwijstaal in te voeren. Het begon als een vreedzame demonstratie maar uiteindelijk heeft de politie geschoten op de demonstrerende kinderen.
Katrien is ze diep geschokt. Waarom doet de politie dat? Haar broer gaat volgend jaar in het leger, schiet die dan ook mensen dood? Gelukkig kan ze de vragen aan haar bedachtzame opa stellen die uitgebreid antwoord geeft. Maar toch is het zaadje gezaaid, Katrien is een denkertje en kan slecht tegen onrechtvaardigheid. Haar tolbos is losgerukt en gaan rollen.

In datzelfde jaar, in dezelfde week, krijgt de zeer intelligente vijftienjarige Poolse Wladek Kowalski toestemming van zijn ouders om een weekje met Rala Poznanski en haar ouders mee te gaan naar een oom en tante in Radom. Wladek is smoorverliefd op de beeldschone, oudere Rala en zij op hem. In die week kondigt de Poolse premier aan dat er, gezien de wereldwijde oliecrisis, grote veranderingen in het economisch beleid zullen plaatsvinden. Met andere woorden er zullen enorme prijsstijgingen komen.
Frédéric, de neef van Rala, waarschuwt Wladek, Rala is niet wie ze lijkt te zijn, maar verliefd als hij is, slaat hij Frédérics woorden in de wind.
Frédéric  heeft Wladek een rondleiding door de staalfabriek beloofd maar als ze daar aankomen, beginnen de arbeiders net een protestmars tegen de aangekondigde maatregelen. Rala, Frédéric en Wladek lopen mee... Het is een vreedzame demonstratie maar uiteindelijk grijpt de politie in met tanks en waterkanonnen, ze schieten met scherp. Het loopt uit op bloedvergieten. De drie ontspringen de dans maar het zaadje is bij Wladek gezaaid, het is onrechtvaardig wat er gebeurd is. Zijn tolbos is losgerukt en begonnen met rollen.


Twee jaar later heeft het noodlot toegeslagen, Katriens moeder is overleden door een ongeluk en niemand had Katrien wakker gemaakt, ze hoorde het pas de volgende ochtend. Vanaf die tijd voelt ze zich niet meer thuis bij haar familie, ze hoort er niet bij... een jaar later stuurt vader haar naar kostschool, ze wordt weggestuurd... gelukkig komt een jaar later haar vriendin Jacquelette ook op kostschool. Zij is de enige die Katrien niet zo'n buitengesloten gevoel geeft. Maar Jacquelette is anders dan de schuwe Katrien, zij heeft lef, en maling aan alles. Dat kan niet goed gaan en dat gaat het ook niet. Katrien moet weg.
Ze gaat studeren in Johannesburg en woont bij oom Jakób en Gretl. Ze is goed met taal, maar nog steeds is er die verlammende onzekerheid, nog steeds denkt ze dat ze nergens bijhoort. Totdat ze ineens het besef krijgt dat haar stem tegen apartheid er wèl toe doet, ze kan dingen veranderen, ze weet eindelijk wat ze wil en hoe ze dat kan bereiken. Met koppige vastberadenheid bijt ze zich vast in haar studie, vastbesloten om haar doel te bereiken. De veiligheidsdienst houdt haar in het oog en volgt haar activiteiten nauwgezet...


Ondertussen is Wladek gaan studeren en raakt hij steeds meer betrokken bij de anti-communistsche groepringen.
Lech Wa??sa is aan zijn opmars bezig. Er moet solidariteit komen onder de werknemers, er moet een onafhankelijk vakbond opgericht worden.
Wladek levert graag zijn aandeel voor deze rechtvaardige strijd. Hij heeft zich aangemeld bij een ondergronds persbureau, hij brengt berichten rond, maar het wordt gevaarlijk voor hem, héél gevaarlijk...
Uiteindelijk moet Wladek vluchten en hij vertrekt naar Johannesburg, naar zijn oom Jakób en tante Gretl, weg van zijn geliefde Rala, die anders blijkt te zijn dan hij dacht.  Wladek is kapot, hij had de waarschuwing van Frédéric over Rala niet in de wind moeten slaan, maar nu is het te laat.
In het verre Zuid-Afrika moet hij met zichzelf en zijn gevoelens in het reine komen. Hij barst van de heimwee en zal later zeker teruggaan naar zijn thuisland om verder te strijden.
Het eind laat zich raden, de onzekere, stille maar koppige Katrien en de extraverte Wladek ontmoeten uiteindelijk elkaar bij oom Jakób en tante Gretl...


Irma Joubert is een Zuid-Afrikaanse schrijfster, ze blijkt al veel historische romans geschreven te hebben, ik kende ze nog niet, maar dit boek nodigt uit tot meer.
Joubert heeft een prettige vertelstem en kan goed duidelijk maken wat er zich toentertijd in Zuid-Afrika en Polen afspeelde. Het is een verrassend gegeven om twee kanten van de wereld te laten samenvloeien tot een gezamenlijk ideaal. Het opkomen voor de underdog staat centraal.
Het begin van het boek is wel sterker dan het eind en dit komt vooral door de interessante soms spannende informatie over wat zich afspeelt in de beide landen. Het boek mondt echter uit in een liefdesverhaal zoals ze wel vaker geschreven zijn. Maar al met al is het een erg prettige en interessante roman die ik met veel plezier gelezen heb.

Tolbos is het laatste deel van een trilogie die begon met Het meisje uit de trein  met als tweede deel Het spoor van de liefde maar kan heel goed als zelfstandig boek gelezen worden.

ISBN 9789023994565 | Paperback | 448 pagina's | Uitgeverij Mozaïek | april 2014
Vertaald door Dorienke de Vries

© Dettie, 15 juni 2014

Lees de reacties op het forum en/of reageer: