Hermann Hesse
Categorie: Recensies Volwassenen
Peter Camenzind
Hesse beschrijft het ontstaan van landschappen, springend vanuit de bijbel naar het alpenlandschap, waarna het verhaal over een dorpje en zijn inwoners in de bergen zijn aanvang neemt.
Peter Camenzind is een zoon van echte alpenbewoners, ook in hem zit die voorliefde, maar tevens is er sprake van een opgroeiend intellect. Dat intellect leidt er toe dat hij in conflict raakt met het dorp en uiteindelijk de stad opzoekt, om daar zijn intellectuele neigingen bot te vieren. Maar zoals vaak blijkt de praktijk weerbarstiger dan de theorie, ook in dit geval, en hij merkt dat hij toch daar in die nieuwe wereld een vreemde eend in de bijt blijft. Met de liefde wil het ook niet lukken en de natuur achtervolgt hem ook in de grote stad. Een verschijnsel waar de "grote" lichten in steden op een andere manier naar kijken. Die kennen de innerlijke band die Camenzind met de bergen heeft niet. Die kennen het verschijnsel van ontroering over het berglandschap niet. Camenzind zal terugkeren naar zijn geliefde bergen, een illusie armer, maar toch ook wereldwijzer.
Hij zal nog een grootste daad verrichten door zich te ontfermen over een doofstomme verlamde. Eerste hoogtepunt van Hesse.
ISBN 9029519533 | Paperback | 176 pagina's | De Arbeiderspers | 1986
1e Duitse druk in 1904. Het succes van dit boek stelde hem in staat zich volledig aan het schrijven te wijden
© Roel, augustus 2006
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Tussen de raderen
Unterm Rad gaat over de dwang van een gemeenschap op een individu en hoe dit tot desillusie en ontgoocheling kan leiden.
Hans Giebenrath woont in een dorpje in de Alpen. Hij is een uitstekend leerling en door het strengreligieuze karakter van de prostestanse gemeenschap, ook meteen voorbestemd voor het seminarie. De druk die op de jonge Giebenrath rust is groot. Steeds meer moet hij zijn geliefde bezigheden, zoals wandelen door de bergen, vissen etc opgeven, omdat de plicht roept die hem tot studeren aanmaant. Daar komt ook nog eens bij dat de eer van het dorpje hooggehouden moet worden en iedereen is er van overtuigd dat Giebenrath het dorp niet in de steek zal laten en zal slagen voor zijn examen. Die examen betekent toelating tot het seminarie van Maulbronn. Als het Hans het landelijk examen heeft gedaan, denkt hij dat hij gezakt is. Maar het lot is hem gunstig en hij blijkt de twee na hoogste te zijn.
Vol goeie moed en jeugdig optimisme trekt Hans het seminarie binnen. Natuurlijk gaat het dan mis. Door het harde studeren krijgt Hans steeds meer last van hoofdpijn, de strenge leraar latijn helpt ook al niet mee en het verhaal verkrijgt een fatale wending als hij vriendschap sluit met een excentrieke seminarist. Deze Hermann Heilner opent de afgronden in zijn innerlijk en dit leidt tot een noodlottige gebeurtenis.
Indrukwekkende, gevoelige roman.
In het Nederlands uitgegeven onder de titel ''Tussen de raderen''. Oorspronkelijke titel: ''Unterm Rad''. 1e Nederlandse uitgave De Bezige Bij. Amsterdam. Kwintessens 14. Vertaling: M. en L. Coutinho.
ISBN 9029520043 | Paperback | 208 pagina's | De Arbeiderspers | 1973
Op de afbeelding een uitgave van: De bezige bij - 1973
© Roel, augustus 2006
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Tussen de raderen
Hesse beschrijft hier in feite zijn eigen jeugd en de dubbele gevoelens die hij toentertijd had. Hans Giebenrath en Hermann Heilner vertegenwoordigen deze gevoelens.
Hans Giebenrath is de zoon van Joseph Giebenrath, tussenhandelaar en agent. Een in en in fatsoenlijk man, zoals iedereen in het dorpje.
"Hij had met iedere buurman naam en huis kunnen ruilen zonder dat er iets zou zijn veranderd."
Zijn zoon echter was bijzonder...
"Je hoefde maar naar hem te kijken, hij onderscheide zich duidelijk van andere jongens. Het dorpje in het Zwarte Woud had nog nooit iemand voortgebracht, nog nooit was daar een mens geboren wiens blik en invloed buiten de grenzen reikten. God weet waar de jongen die ernstige ogen, dat intelligente voorhoofd, die voorname tred vandaan had. Misschien van zijn moeder? Zij was al jaren dood [...] Zijn vader kwam niet in aanmerking."
Hans Giebenrath was begaafd, had een goed stel hersens, en dit betekende dat zijn toekomst vast lag... via het staatsexamen naar het seminarium in Tübingen en dan dominee of leraar worden. Heel het dorp was trots op hem maar Hans moest voordat hij het staatsexamen ging doen bijna dag en nacht studeren. De druk van de rector, wiskundeleraar, dominee en andere leraren was zeer groot, hij móest het halen zodat zij trots op hem konden zijn. Hans zélf was ook eerzuchtig en zelfs als hij mocht ontspannen leerde hij toch nog verder. Zijn vader zag dit alles vol welgevallen en trots aan. Tegen de tijd van het examen was Hans doodmoe, werd hij gekweld door hoofdpijn, was bleek en angstig. Stel dat hij het niet zou halen...
Gelukkig gebeurt dat niet, Hans slaagt wél en hoeft daarna niet meer naar school, hij heeft vakantie! Vol verwondering en blijdschap ziet hij zijn omgeving weer, geniet van zijn vrijheid, de natuur, het vissen maar niet voor lang... Weer wordt er een beroep op Hans gedaan, hij moet maar vooruit studeren dan heeft hij een voorsprong op het seminarie en zo gebeurt.
Eenmaal op het seminarie blijft hij aanvankelijk de voorbeeldige leerling totdat hij in contact komt met Hermann Heilner. Hermann is precies het tegenovergestelde van Hans. De stille, schuwe, ijverige jongen tegenover de theatrale, poëtische Heilner. Zo slaafs als Hans alles opvolgt, zo recalcitrant is Heilner. Hij zet zijn vraagtekens bij de leerstof en dacht écht na. Heilner heeft 'lichtzinnige' gedachten, hij leeft voor de taal, schrijft gedichten. De klassieke talen die hij moest leren bezag hij van alle kanten en haalde er meer uit dan "menig zwoeger, die alle woorden kende en geen leesfouten meer maakte."
Voor Hans was dit alles nieuw. Hij die eerzuchtig was bezag met verbazing hoe makkelijk Heilmer met de leerstof omging en toch gezien werd als een intellligente jongen. Heilmer begon Hans aan te vallen over zijn ijver...
"Je werkt toch niet vrijwillig en graag zoveel, je werkt alleen omdat je bang bent voor de leraren of voor je ouwe heer. Wat heb je d'r aan om de eerste of tweede te worden? Ik ben twintigste en desondanks niet dommer dan jullie eerzuchtige werkezels."
Hans raakt in de war, probeert krampachtig toch zijn hoge standaard te bewaren maar het lukt hem niet meer. Lijdzaam zien de leraren hoe hun uitmuntende leerling afzakt naar de middenmoot. Heilner trekt zich negens wat van aan en doet wat hij wil maar dat zit niet in Hans zijn karakter en langzamerhand werkt de tweestrijd in Hans destructief... De hoofdpijnen nemen toe, hij krijgt black-outs, wordt apathisch...
In werkelijkheid overkwam Hermann Hesse in zijn jeugd hetzelfde. Zijn ouders waren erg conservatieve en diepgelovige mensen. Hermann was een uitstekende leerling en ook hij was daardoor voorbestemd voor het seminarie. Ook hij zag en voelde de verstikkende werking. De Hans in het boek is de jongen in Hesse die wil voldoen aan de eisen van zijn omgeving en daar niet tegen opgewassen blijkt, de Hermann in Hesse is degene die in opstand komt tegen de druk en dwang met alle onmacht, wanhoop en tegenstrijdige gevoelens die daarbij horen. Hesse weet dit proces van beide jongens schitterend weer te geven.
ISBN 9045008181 | Paperback | 190 pagina's | L.J. Veen | april 2007
© Dettie, mei 2007
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Gertrud
In deze roman staat de muziek centraal. Natuurlijk is de liefde ook weer van de partij.
Kuhn de hoofdpersoon in het verhaal is maar een matige scholier; hij heeft eigenlijk maar één ambitie... musicus worden. Hij is blij als hij eindelijk van die school af is en naar het conservatorium kan gaan, weg van zijn ouders. Maar het loopt allemaal niet zo als hij gedacht had. Het muziekonderwijs is niet makkelijk voor hem. Het piano-onderwijs valt hem bepaald zwaar, dus probeert hij met de viool.
Een meisje uit zijn jeugd waar hij af en toe wat voor voelde ontmoet hij ineens weer in deze nieuwe stad. Deze ontmoeting blijkt fataal voor zijn verdere leven, hij kan in de schemering zijn trots niet het hoofd bieden en sjeest, met haar achterop, met een slee van een gevaarlijke helling af. Zij heeft niks, maar hij zal verder als kreupele door het leven moeten gaan. Een kreupele is niet iets waar de maatschappij op zit te wachten. Een kreupele stoot ieder mens en speciaal vrouwen af. Dus elke illusie die Kuhn nog had wordt hiermee getorpedeerd. Ondanks zijn matig talent, tegen het advies van de vioolleraar in, probeert hij toch iets op dit instrument te bereiken en droomt nu van een carriere als violist in een orkest. Meer lijkt er niet in te zitten.
Zijn leven neemt een nieuwe wending als hij de operazanger Muoth ontmoet; deze fatalistische man is voor geen kleintje vervaard en durft overal zijn mond open te doen. Deze Muoth bezorgt hem uiteindelijk een baantje als violist bij een orkest.
Ondertussen geeft Kuhn het niet op en is al begonnen met componeren, maar doordat hij zo angstig en verlegen is durft hij niet met zijn werk naar buiten te treden. Muoth duwt hem uiteindelijk over de drempel. En dan ineens blijkt Kuhn toch over een groot talent te beschikken en Muoth is helemaal in zijn sas als hij de uitverkorene wordt die het lied, dat Kuhn gecomponeerd heeft, mag zingen.
Muoth krijgt een steeds grotere macht over Kuhn en het loopt fout zodra een jonge vrouw genaamd Gertrud voor het voetlicht verschijnt. Voor het eerst voelt Kuhn wat het is om verliefd te zijn. Maar door zijn gebrek aan ervaring met vrouwen laat hij zich in de luren leggen door de vrouwelijke spelletjes en vist hij achter het net. Eerst moet Gertrud niks van Muoth hebben, maar dan, als Kuhn besluit haar en hem een tijd niet meer te bezoeken, blijkt in zijn afwezigheid iets tussen de twee opgebloeid te zijn. Hij kan het niet geloven, is er kapot van, maar accepteert het noodlot en dringt niet meer bij Gertrud aan. Ineens ziet hij het leven niet meer zitten en denkt aan zelfmoord.
Zover komt het niet, hij wordt teruggeroepen naar zijn ouderlijk nest als zijn vader op sterven ligt. De laatste uren en de dood van Kuhn's vader brengen Kuhn tot inkeer. Hij komt daarna dichter bij zijn moeder die alleen is achtergebleven. Kuhn hervindt zich en komt op zijn eerder besluit terug door toch Gertrud en Muoth weer te bezoeken.
De trouwerij vindt plaats en al snel blijkt dat Muoth een verkeerde keus is geweest. Deze man is een vernietiger, alles wat in zijn buurt komt, wil hij zijn wil op leggen. Gertrud kan hier niet tegen en vlucht naar haar vader. Muoth die haar terug wil is ten einde raad. Als Kuhn optreedt als bemiddelaar gebeurt het catastrofale, Muoth pleegt zelfmoord. Gertrud is weer een vrije vrouw, maar niet meer voor Kuhn, ze wijst hem uiteindelijk af. Kuhn viert triomf na triomf met zijn composities die overal worden uitgevoerd.
Mijn kop dr'af als Hesse zich voor deze roman niet heeft laten inspireren door Doctor Faustus van Thomas Mann.
Een grootse, kleine roman van de meesterschrijver Hesse.
ISBN 9029518987 | Paperback | 203 pagina's | De Arbeiderspers | 1978
4e druk
© Roel, augustus 2006
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Rosshalde
Ze hebben twee zoons: Albert en Pierre. Albert kan niet met zijn vader opschieten en wordt door zijn vader verzocht daarom elders te gaan wonen. Pierre mag blijven, want hij is vaders lieveling. Zo zijn de verhoudingen als een jeugdvriend van Johann op bezoek komt. Deze Burkhardt haalt aangename herinneringen van hun jeugd op, maar woelt ook in de gevoelige zaken die Johann met grote moeite probeert te verdringen. Het kwaad was al geschied door het uit elkaar groeien van hij en zijn vrouw, maar nu kan hij, door Burkhardt ook niet langer zich zelf voor de gek blijven houden, nu dringen de angsten naar voren en hinderen hem in zijn werk. Sterker nog ze sturen hem in een bepaalde richting.
De bom barst als Albert, zijn andere zoon net op het moment dat Burkhardt komt logeren, ook bij hen vakantie komt houden. Veraguth was al beroemd als schilder, maar zijn werk wordt nog diepgaander, doordat hij zijn ziel en zaligheid er in begint te leggen. Hij begint als Burkhardt is vertrokken aan een schilderij waar het kapotte gezin in al zijn uitzichtloosheid wordt afgebeeld, behalve dan het kind, wat zijn zoon Pierre verbeeldt die als het onschuldige, prille licht tussen de ouders in staat.
Maar deze Pierre, die hij als zijn oogappel beschouwt wordt steeds meer geraakt door de verwijdering tussen zijn ouders. Hij wordt steeds lamlendiger en krijgt op een gegeven moment zelfs nachtmerries. Opeens wordt hij ziek, terwijl zijn ouders voor een raadsel staan en de doktor een verkeerde diagnose geeft, weet de lezer wel beter. Ondanks dat de ouders door de ziekte van Pierre elkaar weer tijdelijk vinden, verliezen ze hun Pierre.
Veraguth besluit staat vast en verlaat zijn vrouw voorgoed. Hij zet ook een streep onder zijn verleden en laat zijn vrouw de keus om het landgoed te behouden of te verkopen. Hij gaat op zoek naar nieuwe horizonten in Maleisie waar hij zijn vriend Burkhardt in het mystieke regenwoud zal bezoeken en waar hij misschien wel een nieuwe richting in zijn werk zal in slaan.
Deze vierde roman van Hesse uit 1914 staat in het teken van de kunst, speciaal de schilderkunst. Al in Peter Camenzind uit 1901 begon Hesse zich al los te maken uit de werkelijkheid. Al in dat verhaal bleek de handeling ondergeschikt aan de gevoelens en gedachten van de personages. Hier wordt het nog verder gevoerd. Het gaat nog niet zover als bij Marcel Proust in 'Op zoek naar de verloren tijd', waar Proust de lezer letterlijk zijn innerlijk in beelden projecteert. Maar Hesse gaat behoorlijk die richting uit. Het is zijn meest romantische roman tot dan toe. Het is zelfs letterlijk een ode aan de grote Duitse romantici.
De lezer die ingewijd is in de schilderkunst van Caspar David Friederich, zal meteen het panorama herkennen wat Hesse op driekwart van zijn boek schildert. De blik die de lezer, tussen bomengroen door krijgt op het rivierdal, herinnert meteen aan de panorama's van de wandelaar hoog in de bergen en het andere op een rotsrand, waar een groepje wandelaars met de toeschouwer een blik op de blauwe zeediepte werpt. Ook de zinnen van Hesse zijn hier op en top romantisch. Op dat moment in het verhaal wil de schilder de naïviteit van het kind vastleggen op een doek, in de vorm van bloeiend veldboeket. Maar het lukt hem niet om de kracht van de onschuld erin vast te leggen; hij is een te schuldige mens geworden, voor hem blijft die deur voor immer gesloten.
Heel interessant is ook dat Hesse in dit verhaal de romantiek een gevecht laat aangaan met het rationalisme. Veraguth is de romanticus die alles in emoties wil vangen, Burkhardt is de rationalist die vindt dat zulke gevoelens nutteloos zijn, omdat zij de wijsheid van de geest van de mens ondergraven.
Dit zijn zo maar een paar thema's uit deze rijke, kleine roman.
Deze roman heeft me enorm gepakt. De beschrijvingen van de natuur, de schepping van de kunst, de onschuld van het kind, zijn zo krachtig dat ze lezer van het verhaal wegvoeren, naar een parallelle wereld waar alleen nog maar gevoelens in beelden bestaan. Langzaam wordt de ondergang van Veraguth uit de doeken gedaan en de lezer leeft mee, is benieuwd hoe dat zal aflopen. Hesse is, weet ik nu, altijd al een donkere schrijver geweest. De scenes met de ziektebeelden van het kind zijn donker en door merg en been gaand. Het licht en donker wisselen elkaar constant af. Zijn boeken zijn autobiografische transformaties, het bijna allemaal stuk voor stuk omgegooide taferelen uit het moeilijke leven van Hesse zelf. Zijn natuurliefde, zijn gecompliceerde liefde voor vrouwen, de liefde voor de onschuld van het kind, maar ook de bedreigingen, de angsten, zoals de angst van het verlies van vrijheid keren constant terug. Terug naar dit boek. Weer een groots werk. Voor mij een boek waar ik als lezer graag zou willen wonen.
ISBN 9023411218 | Paperback | 212 pagina's | De Bezige Bij | 1984
Oorspronkelijke titel: ''Rosshalde'' (1914) Vertaling: Thérese Cornips 1973, 1975 en 1978, Gegevens boek van de afbeelding: Gebundene Ausgabe: 244 Seiten Verlag: Suhrkamp Verlag KG (November 1984) ISBN: 3518031473
© Roel, september 2006
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Demian
Uiteindelijk door zijn dromen en een opgestuurd schilderij vind hij Demian terug en weet nu dat hij tot hen hoort, dat hij hen nooit meer zal verlaten. De eerste ontmoeting met Demian's moeder is een verpletterende ervaring voor Sinclair, het voelt als thuiskomen aan. Zijn Godvrezende ouders hebben hem altijd geleerd angst voor God te hebben, Demian en zijn moeder leren hem nergens bang voor te zijn, alleen dan is hij echt op weg naar zijn redding. Maar het geluk blijft niet duren, de Eerste Wereldoorlog is in aantocht en Sinclair, Demian en zijn moeder ontkomen niet aan haar greep.
Qua stijl is dit een breuk met het verleden. Alle voorgaande romans wentelden in weelderige beelden, hier schrijft Hesse voor het eerst voor zijn doen sober. Maar het is wel een doeltreffende soberheid, elk woord is raak en je raakt als lezer al snel in de ban van Sinclair en wordt helemaal koortsig als Demian uit het niets verschijnt en zijn haast messias-achtige uitstraling begint te werken.
Deze roman begint eenvoudig, maar wordt steeds complexer en Hesse maakt er zelfs een mystieke ervaring van, hiermee vooruitlopend op zijn novelle Siddartha uit 1922. Voor mij is dit een absoluut meesterwerk, krachtig geschreven, meeslepend, verrassend en diepgaand. Maar het is me nog niet duidelijk wat Hesse met dit boek wil zeggen. Het hele boek werkt toe naar de wereldoorlog die het juist herstelde broze evenwicht van Sinclair en de mens in het algemeen ruw verstoort en vernietigt. Toch meen ik dat aan het einde van het verhaal een sprankje hoop gloort.
ISBN 902341120x | Paperback | 255 pagina's | De Bezige Bij | 1973
© Roel, september 2006
Lees de reacties op het forum en/of reageer: