1984
George Orwell

Het verhaal is waarschijnlijk wel bekend. Het jaar is dus 1984, het land is Oceanië.
Er is een nieuw politiek systeem opgezet, waarbij de maatschappij in drie lagen uiteenvalt. De leider is Big Brother, Grote Broer. Het is niet helemaal duidelijk wie dit is, bestaat de man wel? Of is het een clan van machtswellustelingen? Zij vormen de Partij. Onderaan de ladder is er het volk, dat dom gehouden wordt met muziek uit machines, en voor wie eenzelfde soort machine zwijmelromannetjes verzint. Zij, de proles,  zijn onnozel genoeg om geen gevaar te vormen voor het totalitaire systeem. Tussen deze twee lagen bevinden zich de werknemers, die ervoor zorgen dat het systeem blijft bestaan. Als mensen zelf beginnen te denken of anderszins in opstand komen, worden zij geëlimineerd (gevaporiseerd) en moeten zij uit de geschiedenis geschreven worden. Kranten en boeken worden continu herschreven, zodat men nauwelijks meer weet wat de waarheid is/was. ‘Big brother is watching you”: iedereen wordt constant in de gaten gehouden via teleschermen en opnameapparatuur, en degene die zich niet conform de regels gedraagt wordt onmiddellijk tot de orde geroepen.

Winston Smith, de hoofdpersoon, behoort tot deze groep. Hij gedraagt zich heel lang, maar blijkt te intelligent om slaafs te doen wat hem opgedragen wordt. Het begint met zijn ontdekkingstocht in de wijk waar de proles wonen. Hij vindt een winkeltje waar ‘oude’ voorwerpen liggen, en koopt er een dagboek. Dat is de eerste rebellie. Dan is daar Julia, met wie hij een relatie krijgt. Verboden natuurlijk (seks is niet voor de lol, maar alleen voor de voortplanting) dus  Winston huurt clandestien een kamer boven het winkeltje. Op het ministerie waar hij werkt loopt een zekere O’Brien rond, en Winston begrijpt uit zijn gedrag dat hij een  lid is van het Verzet. Er wordt contact gelegd.

Orwell schreef in de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn angst voor het communisme van zich af: een totalitaire staat waarin voor individuele ontplooiing geen ruimte is. De afloop van het boek is niet positief, Grote Broer wint. Dat kan niet anders.

Ik ben niet van een lichting die de angst voor de communisten heeft gekend. Vertrouwen is een woord dat in Orwells boek niet kan bestaan. Is het daarom dat de schrijver zijn hoofdpersoon eerst toestaat een gelukkige relatie te hebben met Julia? Ik heb daar zo mijn vraagtekens bij: waarom is Winston niet meteen opgepakt? En als hersenspoeling het doel van de marteling is, waarom dan eerst al die doelloze verhoren?
Zou ik bang geworden zijn als ik in die periode dit boek gelezen had? Geen idee. Nu vind ik het helemaal niet geloofwaardig. Zelfs niet als je bedenkt dat men tegenwoordig aardig het doen en laten van mensen kan controleren, via een nummerbordherkenning, via een gps-systeem, versus internet en nog meer van die moderne apparatuur.

ISBN 9789025363697 | Hardcover | 308 pagina's | Athenaeum-Polak & Van Gennep | mei 2008
Vertaald uit het Engels door Tinke Davids Nawoord: Kees Fens

© Marjo, 20 januari 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer: