Mijn vader de soldaat
Bozena van Mierlo-Duliṅska

Nadat Anna halsoverkop uit Polen naar haar gezin in Nederland is teruggekeerd, gaat het steeds slechter met haar. Een nog onbekende gebeurtenis tijdens een familiebezoek in Polen heeft een gat in haar bestaan geslagen. Anna probeert halsstarrig weer grip op haar leven te krijgen en stort zich op de voorbereidingen voor Wigilia, een traditioneel Poolse Kerstavond. Daarnaast is ze bezig met het vertalen van een oud dagboek van haar vader. Regelmatig gaat ze kopje onder in golven van emoties die haar genadeloos blijven overspoelen.

Anna woont al jaren in Nederland. Ze is met een Nederlandse man getrouwd en samen hebben ze twee kinderen: Emma en David. Anna is opgegroeid in Polen en kijkt met gemengde gevoelens terug op haar jeugd. In het huwelijk van haar ouders ontbrak de liefde. Anna en haar zus Liza bleven verstoken van ouderlijke genegenheid. Moeder is al jaren dood maar met vader onderhoudt Anna nog altijd een moeizaam contact. Ze snakt naar zijn liefde, naar een moment dat hij niet verstijft als ze hem aanraakt. In de nabijheid van zijn kleinkinderen is Anna’s vader een andere man. Hoe kan het dat hij Emma en David wél aanraakt en lief voor ze is?

Sinds kort heeft Anna een oud dagboek van haar vader in haar bezit. Lange tijd was ze niet van het bestaan van het schrijfsel op de hoogte. Het dagboek is tijdens de Tweede Wereldoorlog geschreven. Tussen de voorbereidingen voor Wigilia door houdt Anna zich bezig met het vertalen van het dagboek. Er moet een Engelse versie komen. Door het lezen van het dagboek leert Anna dat haar vader eens een heel andere man was. Terwijl ze pagina na pagina vertaalt, dwalen haar gedachten regelmatig af. Anna denkt aan haar eigen jeugd en probeert haar herinneringen in een nieuw daglicht te plaatsen.

Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak werd Anna’s grootvader opgeroepen. Hij moest zijn land dienen. De rest van het gezin werd al snel naar Siberië verbannen. Vaders broertje Frankie overleed. Hij werd in de ijskoude, harde Siberische grond begraven. Vader zelf kreeg de kans soldaat te worden. Met gemende gevoelens liet hij zijn zusje Nina en zijn ernstig verzwakte moeder achter om zich aan te sluiten bij het 1e Poolse Pantserdivisie. In de jaren die volgden maakte vader verschrikkelijke dingen mee. Vader overleefde maar een deel van zijn geest stierf. De Poolse soldaten leverden een belangrijke bijdrage aan de bevrijding van Vlaanderen en Zuid-Nederland maar na de oorlog werden de Poolse soldaten minder hartelijk bejegend. Het Oostelijke deel van Polen behoorde na de oorlog toe aan de Sovjet-Unie. Polen was opgeofferd, zo voelde vader dat. Bij wie hoorden de dappere soldaten nu? Het was niet veilig om terug te keren, Polen was inmiddels een communistisch land en de soldaten werden in hun thuisland als verraders gezien. Toch keerde vader terug. Hij wilde simpelweg bij zijn familie zijn.

Terwijl Anna het dagboek vertaalt, beseft ze meer en meer hoe groot de invloed van de oorlog op vaders en ook op haar eigen leven is geweest. Ze behoort tot de tweede generatie oorlogsslachtoffers. Misschien dat ze zelfs haar kinderen onbewust tot een derde generatie slachtoffers maakt. Terwijl ze haar gedachten ordent krijgt de lezer steeds meer inzicht in Anna’s verhaal. De reden van de Engelse vertaling wordt onthuld en later zal ook de reden voor Anna’s overhaaste vertrek uit Polen aan het licht komen.

Mijn vader de soldaat is een aangrijpend en intrigerende boek. Het dagboek van vader beschrijft het loodzware leven van de Poolse soldaat. Die van vader maar ook die van de Poolse soldaten in het algemeen. Hun rol in de bevrijding is lange tijd ondergewaardeerd geweest. Degenen die na de oorlog naar Polen terugkeerden, konden arrestaties en martelingen tegemoet zien. Geen wonder dus dat vader een beschadigde man is. Toch is Anna ook boos op haar vader. Waarom heeft hij gekozen voor een gezin, voor kinderen, als hij niet tot liefde in staat is? Haar zus Liza is aan de drugs geraakt. Is dat een direct gevolg van hun liefdeloze jeugd? Bovenal snakt Anna naar liefde, waardering en respect van haar vader. Ze wil wat iedereen wil: een trotse, liefhebbende ouder.

Wat Mijn vader de soldaat onderscheidt van andere boeken over de oorlog, is dat het over Polen gaat. De meeste Nederlandstalige boeken over de Tweede Wereld Oorlog gaan over Duitsland, Nederland of Groot Brittannië. Door dit boek heb ik nieuwe dingen geleerd en ben ik tot nieuwe inzichten gekomen. Mijn vader de soldaat is een prachtig boek dat is bedoeld als eerbetoon aan alle Poolse oorlogsveteranen.

ISBN 9789044343519 | Paperback | 320 pagina's | The House of Books | juni 2014

© Annemarie, 12 september 2014

Lees de reacties op het forum en/of reageer:

Mijn vader de soldaat
Bozena van Mierlo-Duliṅska

Bozena van Mierlo-Dulinska

Anna is lerares in Den Haag, en woont met haar kinderen David en Emma alleen. Haar man Tony heeft haar verlaten. Hij kon er niet meer tegen. Anna zit namelijk bepaald niet lekker in haar vel, en is daarvoor in therapie. Ze weet nu dat het door haar kindertijd komt. Maar of ze er ooit mee in het reine kan komen?

Het is ‘Wigilia’, de vooravond van Kerstmis. Anna krijgt zoals altijd haar vriendin Barbara met haar kinderen op bezoek om het te vieren op Poolse wijze. Daarvoor moet ze boodschappen doen en koken, maar haar hoofd staat er niet naar. Liever is ze bezig met het dagboek van haar vader dat ze nog maar pas in handen heeft gekregen. Ze is het aan het vertalen in het Engels voor iemand die ze ook nog maar net kent.
In het dagboek leest ze het verhaal van haar vader, dat zich vijftig jaar eerder afspeelde.

Als jongen woonde hij met het gezin – vader, moeder en drie kinderen – in Boven-Silezië. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, sloot Rusland een bondgenootschap met Duitsland, en kreeg daarvoor in ruil het oostelijke deel van Polen, waaronder Lvov, waar zij woonden. Al snel lag er niets meer in de winkels en de Poolse zloty werd ongeldig verklaard. Hen werden alle kostbaarheden afgenomen omdat ‘zij, bloeddorstige kapitalisten, ze hadden verkregen door de werkende klasse uit te buiten’. Eerst worden de vader en oom opgepakt en naar een werkkamp gestuurd, en enkele weken later werden ook de anderen gedeporteerd, zoals alle Polen uit Lvov.  Niet iedereen overleefde de ontberingen die ze leden.

Zoals bekend kreeg Hitler het ook met Stalin aan de stok: de Polen in het kamp werd amnestie verleend. Maar de Russen staken geen vinger uit om hen te helpen zich te onderhouden, of terug te komen naar... ja waarheen moesten ze? Het grootste deel van Polen was in Duitse handen.
Anna’s vader nam dienst en wist in Engeland te komen. Zijn zus en moeder bleven achter.
In dienst van het geallieerde leger hoorde haar vader bij de bevrijders van Zuid-Nederland. Maar zijn leven was getekend, hij was niet in staat zijn kinderen liefde te geven.

Terwijl Anna dit alles vertaalt, probeert ze haar vader te begrijpen. Ze beseft dat ze een tweede generatie oorlogsslachtoffer is. Het lukt haar niet de zwijgzame oude man die nu in Polen woont, in overeenstemming te brengen met de jongeman die de oorlog heeft meegemaakt.
Waarom heeft haar vader haar deze notities gegeven? Waarom ontbreekt er een stuk?
En dat telefoontje uit Schotland? Wat heeft dat te betekenen?

Terwijl Anna bezig is met de voorbereidingen voor Wigilia, met haar kinderen die zo bezorgd voor haar zijn en haar vriendin aan wie ze zich ergert omdat ze zo egoïstisch bezig is, probeert ze de gebeurtenissen uit het verleden en het heden een plaats te geven. Behalve dat het verleden terugkomt in de vorm van het dagboek, zijn er ook herinneringen: aan een bezoek aan de Normandische kusten, aan bezoeken aan haar familie in Polen, en haar vader logerend in Nederland.
Kan ze haar eigen trauma’s aan? Is er nog geluk voor haar weggelegd?

Deze roman vertelt het verhaal van Polen, slachtoffer en speelbal van vele oorlogen, van de Russen en de nazi’s en de geallieerden na het tekenen van de wapenstilstand. Het vertelt over een vrouw die zichzelf kwijt is, en moeite heeft haar eigen leven weer op poten te zetten.
Oorlog en romantiek, een combinatie die het lezen makkelijk maakt. Wat niet zo makkelijk is zijn de sprongen in de tijd. Het dagboek is cursief, dat is duidelijk, maar er is geen duidelijk onderscheid tussen het heden – Kerstmis – en het minder verre verleden.
Het verhaal is aangrijpend, en de geschiedenisles over Polen interessant, hetgeen het boek zeker de moeite waard maakt.

Bozena van Mierlo-Dulinska komt uit Krakau, Polen, en woont sinds 1977 in Nederland. Ze studeerde Engelse taal- en letterkunde en werkte als docent Engels, Nederlands en Pools. Haar debuutroman Mijn vader de soldaat schreef ze als een eerbetoon aan alle Poolse oorlogsveteranen uit de Tweede Wereldoorlog.

ISBN 9789044343519 | Paperback | 320 pagina's | The House of Books | juni 2014
Vertaald uit het Pools door de schrijfster zelf en Mari

© Marjo, 19 augustus 2014

Lees de reacties op het forum en/of reageer: