De vadermoordenaar
Arno Haijtema

In de nalatenschap van kruidenier Haijte Haijtema, die Haijtema's Verpakte Waren en daarna de Friesche Winkel dreef in Alkmaar, vindt zijn kleinzoon Arno reisverslagjes, reclamemateriaal, foto's en andere papieren. Als hem de mogelijkheid geboden wordt om dezelfde reis te maken als zijn grootvader grijpt hij die met beide handen aan. Arno is journalist, en is gefascineerd door de grootvader die hij nooit gekend heeft. In diens reisverslagje over Italië, een reis die hij maakte in 1933, leest hij over de kruideniersbeurs, over een geheime liefde, en over de opkomst van het fascisme.  Althans, dat denkt de lezer. Maar in een nawoord staat vermeld dat de schrijver een bepaalde vrijheid heeft genomen: de basis is wel dat reisboek, en gegevens van familieleden zijn verwerkt, maar het is gefictionaliseerd.
Omdat Haijte rond 1928 naar Duitsland reisde en rond 1933 naar Italië kan de schrijver evenwel een goede schets geven van de opkomst van het nazisme, en het fascisme. In Duitsland is de kruidenier helemaal beduusd van de gevolgen van de eerste wereldoorlog. In Alkmaar heeft hij nauwelijks iets gemerkt van die oorlog, maar nu ziet hij oorlogsslachtoffers die de straten van Berlijn bevolken. In Italië ziet hij de armoede, vooral de bedelende straatkinderen maken indruk.

'Het was alsof zijn dromen verhaal kwamen halen voor de vrijheid en het avontuur dat hij overdag beleefd had. Alsof zij de vertolkers waren van eenslecht geweten, zo hinderden ze hem in de slaap die hij zo nodig had om te verkwikken. De omzwervingen in Milaan en Rome klonterden in zijn koortsig brein samen en vervormden tot onaangename, dreigende, soms angstaanjagende spinsels - herinneringen, fantasieën, visioenen - en telkens als hij wakker schrok, bleven de beelden hem bij, terwijl stemmen, geuren, klanken hem onmiddellijk ontschoten.'

Naast deze politieke schets van de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw - waarin ook de gevolgen van de economische crisis voor Nederland niet vergeten worden - vertelt Haijtema het verhaal van een hardwerkende Fries, die besluit om in plaats van zijn vader op te volgen op de boerderij naar Noord-Holland vertrekt, en daar met zijn vrouw een bloeiende handel opzet.
Zij is de steun en toeverlaat voor Haijte, die zoals de tijd dat dicteerde, die stille aanwezigheid als vanzelfsprekend aannam. Zij op haar beurt ziet er uit plichtsbesef van af om mee te reizen, als haar man het eindelijk eens vraagt. Haijte richt zich op het verruimen van de handel, tegen de tijdsgeest in.
Vandaar de bezoeken aan de kruideniersbeurzen, waar hij kennis maakt met andere eetgewoontes, die hij graag met veel tamtam promootte in zijn winkel, tegen beter weten in. Want die Nederlander, tja!

'Marie bekeek de trage zakelijke teruggang in het licht van de economische toestand van het hele land. Ze zag hoe de werkeloosheid voortwoekerde, hoe werklieden die zich in het verleden nu en dan een lekkernij als kruidkoek of een conservenblik met zuidvruchten konden veroorloven, nu aan de winkel voorbijgingen, domweg omdat ze zich, met slechts steun, zo'n uitgave niet meer konden veroorloven. Daar zouden reclamefolders, kunstig ingerichte etalages, beloftes van kwantumkorting of de beminnelijkheid van kruidenier Haijte Haijtema Pieterszoon niets aan veranderen.'

De stijl waarin dit verhaal geschreven is doet denken aan Thomas Rosenboom. Eenzelfde manier van vertellen, verhalende zinnen, met volop gebruik van bij- en tussenzinnen. Weinig spanning, alleen uitdieping van karakters van de hoofdpersoon en in mindere mate van diens vrouw. Deze gefictionaliseerde non-fictie geeft een fraaie tijdschets aan de hand van een persoonlijk verhaal.

ISBN 9789045014296 | Paperback | 367 pagina's | Atlas Uitgeverij | april 2010

© Marjo, 19 mei 2010

Lees de reacties op het forum en/of reageer: