Arjen Terpstra
Categorie: Recensies Volwassenen
De heren van Friesland
"Hij was zeeman, cameraman, ondernemer, en schreef zijn hele leven al toneelstukken en filmscripts. Een roman kon niet uitblijven: De hearen fan Fryslân (Friestalig), waarin een jongen van het Friese Gaasterland vertrekt naar de lege vlaktes van Montana. Het werd een bestseller, en dus is het boek van Arjen Terpstra nu in het Nederlands verschenen: De heren van Friesland."
...staat te lezen bij de introductie van het interview met Arjen Terpstra op radio 1.
Het romandebuut van Arjen Terpstra is volgens zijn zeggen deels autobiografisch en gezien het bovenstaande kan het ook haast niet anders. De hoofdpersoon van dit boek, Tjalling van der Zee is namelijk eveneens een zeer ondernemend type. Zijn hele leven voelt hij een onrust in zijn lijf, hij wil weg, moet steeds nieuwe uitdagingen aangaan maar kan daar pas iets mee op latere leeftijd. Tjalling is de helft van een tweeling.
"De tweeling werd in 1914 geboren op een grote boerderij in Tjerkgaast. De boerderij met de witte paarden, zoals hij werd genoemd, lag zuidwestelijk vlak buiten het dorp langs de weg naar Sloten. Midden in het dorp stond het kleine kerkje met de donkerblauwe houten toren uit 1703. Tjerkgaast zelf was klein maar de boerderijen om het dorp heen waren machtig groot en werden bewoond door herenboeren.
De tweeling Tjalling en Tjeerd waren beiden blonde jongetjes met lichtblauwe ogen. Tjalling kwam als eerste en z’n moeder zei later dat hij met open ogen werd geboren. Dat was kenmerkend voor de tweeling, want zodra Tjalling kon kruipen was hij al in de stal en soms op het erf. Tjeerd bleef vlak bij z’n moeder en ontdekte de wereld wat behoedzamer dan zijn broer. [...]
De verschillen tussen de tweeling werden steeds groter. Fysiek was Tjalling de grootste en sterkste van de twee en als hij de kans kreeg, vocht hij met Tjeerd of met de andere mannen. Hij hield nooit op en het leek alsof er geen eind kwam aan zijn energie. Het was bij Tjalling slecht in te schatten waartoe hij in staat was. Net alsof achter alles nog een laag was en nog een laag. Alles aan hem leek uiterst beheerst en het was alsof hij alles kon overzien. Soms leek hij ook onberekenbaar. Altijd jagen met de paarden en zelfs met de volle hooiwagen naar de schuur joeg hij de beesten op net zolang totdat iedereen van angst van de wagen sprong. Op school was Tjalling een ramp, want hij kon geen autoriteit verdragen. In de klas vluchtte hij weg in dromen en de onderwijzer had steeds minder vat op hem. Op een keer toen hij moest nablijven liep hij in paniek de klas uit en rende de hele weg naar huis, naar zijn moeder die de angst in zijn ogen zag als van een dier dat opgesloten zit."
Tjeerd is de geboren boer, als kleine jongen is hij altijd al in de stallen of op het land te vinden en hij zal later de boerderij overnemen van vader Tjerk. De ouders van vader zijn in 1946 geëmigreerd naar Amerika. Tjalling droomt van een reis naar dat land.
Als het bericht komt dat oom Hotse, woonachtig in Californië, in de problemen zit, ligt het voor de hand dat Tjalling, inmiddels 18 jaar, daar naartoe zal gaan om hulp te bieden. Maar... hij krijgt door zijn roekeloze gedrag een zwaar ongeluk en Tjeerd moet, zeer tegen zijn zin, Tjallings taak overnemen .
Het leven van Tjalling wordt daardoor heel anders dan hij gedacht had. Tjeerd komt nooit meer terug en Tjalling moet werken op de boerderij van vader Tjerk. Hij trouwt met Antje, de voormalige vriendin van Tjeerd. Dit huwelijk is niet gelukkig. De onrust blijft aan Tjalling knagen. De tijd verstrijkt en dan belt de vrouw van Tjeerd, Monica, Tjeerd is overleden...
Tjalling pakt zijn spullen en vertrekt, voorgoed. Weg uit de benauwde sfeer, eindelijk kan hij zijn grote droom waarmaken, hij gaat naar Montana, Amerika! Hij voelt zich daar onmiddellijk thuis, de weidse uitzichten, het schitterende landschap, alles spreekt hem aan... zo ook Monica, ze is zijn droomvrouw. Monica kan hem aan, ze is een sterke vrouw, zij wordt zijn rustpunt. Het frapante is dat de zo op vrijheid gestelde Tjalling, als eerste in de verre omtrek, zijn land wil omheinen...
Het bovenstaande geeft in grote lijnen het verhaal weer maar er gebeurt natuurlijk veel meer. Tjalling is een man met karakter, net als vader Tjerk een echte Fries, een man die weet wat hij wil en daar ook voor knokt. De onrust van Tjalling is bijna voelbaar. Tjalling is niet altijd een sympathieke man, toch voel je zijn beweegredenen, hij kan gewoon niet anders. De karakters van de vrouwen worden in dit boek niet verder uitgewerkt. Zij dienen meer om het personage Tjalling te tekenen.
Het verhaal is met vaart geschreven en wordt een enkele keer onderbroken door toelichtingen over de geschiedenis/gebeurtenissen van een bepaalde tijd. Soms zit er zo'n vaart in dat je even de draad kwijt bent. Het lijkt of Terpstra af en toe teveel in het verhaal wilde stoppen maar het is niet storend.
Het boek is opgedragen aan Terpstra's moeder en oom Gerrit, die beiden ook in het boek voorkomen. Moeder zou in 1946 meegaan naar Amerika maar werd vlak daarvoor hevig verliefd en bleef voor de latere vader van Arjen in Nederland. Gerrit was toentertijd 9 jaar, Terpstra heeft nog steeds een goed contact met hem. Ook enkele behoorlijk tragische, aangrijpende gebeurtenissen zijn in werkelijkheid gebeurd.
Ik heb het boek met enorm veel plezier gelezen. Terpstra weet te boeien en je aandacht vast te houden. De zinnen zijn kort en kernachtig, de taal is helder en het einde van het verhaal is werkelijk schitterend en ontroerend.
ISBN 9789049951030 | Hardcover | 287 pagina's | Uitgeverij Mistral | maart 2009
© Dettie, 27 april 2009
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
De heren van Friesland
Arjen Terpstra wil het verhaal van zijn voorouders vertellen: zijn grootouders vertrokken net na de oorlog met hun zonen Feite, Durk en Gerrit naar Californië. Hun dochter bleef achter om in Friesland een gezin te stichten. Een van haar zoons is dus de schrijver, die in 1953 zijn ‘Amerikaanse’ familie ontmoette.Een klein deel van het boek vertelt over hun ervaringen in Amerika, maar het grootste deel is toch het verzonnen verhaal van de familie van der Zee.Dat is jammer, omdat de samenhang ontbreekt tussen de twee verhaallijnen. De familie Terpstra duikt af en toe op, tussen het andere verhaal door, soms zelfs storend, omdat het verband niet duidelijk is.
Het fictieve verhaal:
Tjerk heeft een boerderij in Tjerkgaast, zeventig hectare grond en zeventig koeien. Voor al het werk dat vooral ’s zomers gedaan moest worden op het land, en met het vee, kwamen toen al arbeiders uit heel Europa. Misschien was het daardoor dat Tjalling, zoon van Tjerk, het wel zag zitten om te emigreren, zeker als hij de enthousiaste verhalen leest in de brieven van zijn oom Hotze, die eerder vertrokken is. Tjalling en Tjeerd zijn tweelingbroers, maar met totaal verschillend karakter. Tjalling is groot, sterk en een wildebras, die er niet tegen kan om opgesloten te zitten. Tjeerd is rustig, bedachtzaam, en verknocht aan de boerderij en Friesland. En aan Antje. Als er bericht komt dat het niet meer zo goed gaat met oom Hotze, vindt Tjerk dat Tjalling maar moet gaan om te helpen. Maar het noodlot slaat toe, hij maakt een ongelukkige val met zijn paard en in zijn plaats gaat Tjeerd met de boot mee. In feite nemen de broers dan elkaars leven over. Tjalling trouwt met Antje, en krijgt een zoon, Douwe, en Tjeerd maakt fortuin in Amerika.
Het is het verhaal van een familie, maar ook het relaas van gelukzoekers, voor wie Amerika nog steeds het land is waar iedereen alle kansen heeft. Dat het iets genuanceerder ligt, daar komen ze dan wel achter. Het is een veelbelovend verhaal, en het had erg leuk kunnen zijn, maar helaas zitten er veel onregelmatigheden in die de pret verstoren. Een goede redacteur was nuttig geweest.
De volgorde van zinsdelen is af en toe zo raar, dat ik dacht dat het een vertaling was. Nu blijkt dat ook zo te zijn, maar vanuit het Fries! Kan dat ook tot kromme zinnen leiden?
‘ Als de zon ’s avonds in de zomer verandert in een rode bol..’
‘ droomde hij van rennende paarden door sloten zonder water’
‘ de tweeling T & T gingen altijd de hele dag…’
Een overvloedig gebruik van steeds weer de voornamen, nou ja, te veel waar een bezem doorheen had gekund. Dan de manier van vertellen: die is vaak te saai, te veel vertellend, dat doet aan de levendigheid geen goed. Maar daarnaast zijn er ook stukken waaruit blijkt dat de schrijver het wel kan. Jammer…
ISBN 9789049951030 | Hardcover | 287 pagina's | Uitgeverij Mistral | maart 2009
© Marjo, 12 september 2009
Lees de reacties op het forum en/of reageer: