Almudena Grandes
De vijand van mijn vader
Het verhaal speelt in de Spaanse burgeroorlog, 1947-1949 en vertelt over Nino, een jongen van negen, die met zijn intelligentie zijn gebrek aan lengte goed maakt. Hij is klein, te klein om guardia civil te kunnen worden, denkt zijn vader, die dat zelf wél is.
Nino baalt daarvan, niet omdat hij zo graag guardia wil worden, maar ook zijn andere fantasieën gaan in rook op, als hij inderdaad een klein opdondertje blijft. Naarmate hij opgroeit en de gebeurtenissen in zijn dorp steeds beter begrijpt, bedenkt hij dat het misschien wel een groot geluk is geweest.
Zo regelde zijn vader voor zijn zoon een groeispurt kreeg, dat hij les kreeg in typen. Wat zijn vader niet had kunnen vermoeden is dat hij zijn zoon zo in contact bracht met de intellectuele wereld. Een wereld die hem leerde nadenken over wat juist was en wat niet.
In zijn dorp leerde hij ook de man kennen die zijn grote held zou worden: Pepe el Portugués, een raadselachtige eenzaat, die zich ogenschijnlijk nergens mee bemoeide.
In de boeken die hij lenen mag van Dona Elena, vooral die van Jules Verne, leest hij over rechtvaardigheid en over de geschiedenis van zijn land, iets wat op school natuurlijk uit den boze is.
Het is een verwarrende wereld voor de jongen. Omdat hij met zijn ouders in de kazerne woont, hoort hij de geluiden die bij de harde werkelijkheid horen, de geluiden van marteling en verkrachting; doordat zijn vader in de grond van zijn hart een ‘rooie’ is, ziet Nino hoe moeilijk het is je staande te houden als een fatsoenlijk mens terwijl je toch ook voor je gezin moet zorgen. Omdat hij met Pepe omgaat, en de boeken leest van Dona Elena, weet hij hoe het anders zou kunnen zijn. Maar wie heeft er nu gelijk? Is het juist dat de guardia mensen fusilleert of ‘op de vlucht’ doodschiet omdat ze vijanden zijn van de staat? Of is het beter om naar de bergen te trekken en daarvandaan overvallen te plegen en te strijden voor vrijheid? Wat is die vrijheid eigenlijk?
‘Goed en kwaad zijn niet voor iedereen hetzelfde’ denkt hij.
Almudena Grandes is meester in het vertellen van verhalen, en ook al slaat ze daarvoor rustig zijwegen in, ze komt altijd weer terug op het hoofdpad. Intussen heb je wel weer een andere kijk op een gebeurtenis gekregen.
Om de verwarring van het kind weer te geven als hij weer onheilspellende geluiden hoort door de dunne muren van de kazerne, schrijft ze hele stukken zonder pauze in een flitsend snelle opeenvolging van gewaarwordingen en ervaringen, terwijl hij voor zichzelf conclusies trekt en besluiten neemt, en ook nog zijn zusje beschermt. Als een wervelwind komt die tekst over je heen. Hij heeft zijn zusje wijsgemaakt dat het films zijn die ze hoort.
‘Ze draaien weer films, Nino, die avond was ik vroeg in slaap gevallen, het was bijna Kerstmis, het was koud, maar ik was wakker geworden doordat mijn zusje Pepa mijn gezicht aanraakte, ze draaien weer films en ik kan niet slapen, en toen werd ik klaarwakker en hoorde ik het ook, veel dichterbij dan anders, kom maar hier, zei ik tegen haar, kom maar naast me liggen, we gaan zingen, en ik begon te zingen terwijl zij tegen me aankroop, maar ik hoorde ze te hard, te dichtbij, de stem van Sanchis, de stem van Curro, ze waren in zijn huis, ze moesten wel in zijn huis zijn, aan de andere kant van de muur, dus zong ik harder, en ik dacht dat ik mijn ouders wakker zou maken, maar misschienwas dat ook wel het beste, want dat tafereel, wat het ook was, hoorde zich af te spelen in de cellen en niet in de kamer naast ons, hoor je, die vrouw die nu praat, mijn zusje Pepa huilde en lette niet op het lied, dat is toch Fernanada la Pesetilla, nee, hoe kan zij dat nou zijn, zei ik en ik dacht dat het wel toevallig was, en ook rampzalig, want Fernanda stond in de slagerij van haar schoonmoeder sinds haar man de bergen in was gegaan, dat is een actrice, je bent in de war doordat hun stemmen heel erg op elkaar lijken en daarom, omdat mijn moeder haar elke dag meenam als ze boodschappen ging doen, was haar stem een van de weinige die mijn zusje kon herkennen zonder zich te vergissen, etc. etc.’
Dat gaat zo nog een pagina door. Indrukwekkend. Prachtig.
Ook de beschrijvingen van de personen die voorkomen in Nino’s verhaal, zijn zodanig dat je de mensen voor je ziet, als filmische beschrijvingen. Beter dan Jules Verne zijn Almudena’s avonturenromans, omdat ze echt zijn.
ISBN 9789056724610 | Hardcover | 400 pagina's | Uitgeverij Signatuur | 2013
Vertaald uit het Spaans door Mia Buursma
© Marjo, 10 november 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
De vijand van mijn vader
“In mijn dorp begon de winter als de wind dat wilde, als de wind er zin in kreeg ons door de straten achterna te zitten en met zijn kristallen nagels aan onze gezichten te krabben alsof hij nog oude rekeningen met ons te vereffenen had, een schuld die pas vroeg in de ochtend werd voldaan, omdat hij onafgebroken bleef zoemen aan de andere kant van de gesloten deuren en ramen, tot hij plotseling ophield alsof hij zich op dat uur waarop zelfs de slapeloze al slapen schaamde voor zijn eigen razernij.”
Als je zó een boek begint, heb je mij al op de eerste pagina te pakken en dat bleef bij dit boek eigenlijk tot de laatste pagina het geval. Het verhaal speelt zich af in de binnenlanden van Spanje tussen 1947 en 1949 tijdens het regime van Franco. Het boek is fictie, maar is gebaseerd op de mythes rondom de guerrillastrijder Cencerro, wiens naam na zijn dood tot op de dag van vandaag legendarische proporties heeft aangenomen. Hij bond de strijd aan met de onderdrukkers, pleegde overvallen ten bate van de armen en liet bij zijn vertrek een gesigneerd bankbiljet achter. Na zijn dood bleven zijn opvolgers onder zijn naam hetzelfde doen.
Het boek vertelt het verhaal van de negenjarige Nino, wiens vader behoort tot de guardia civil, de militaire politie, wiens taak het is de guerrilla’s te bestrijden, iets wat met veel geweld en marteling gepaard gaat. Het gezin woont in de kazerne, wat een vreselijke plek is om op te groeien. ‘s Nachts horen de kinderen dwars door de muren heen het gegil en geschreeuw van de gemartelde ‘rooien’, vaak vrouwen die opgepakt zijn met bevoorrading voor hun mannen, die in de bergen in een guerrillakamp verblijven. Regelmatig worden deze vrouwen, of hun mannen, zogenaamd op de vlucht, in de rug neergeschoten. Ook de vader van Nino is bij dit soort praktijken betrokken, wat de populariteit van zijn kinderen er in het dorp niet bepaalt groter op maakt. Hij haat zijn beroep, hij zou veel liever op een andere plaats werkzaam zijn. Hij zou ook graag de moed hebben gehad om op te staan en zich tegen het onrecht te keren, maar zou dat met zijn leven moeten bekopen. Toch heeft hij zorg om zijn zoon, een kleine jongen die maar niet groeien wil en die daardoor waarschijnlijk niet tot de garde toe kan treden. Hij bedenkt een andere toekomst voor hem, hij moet leren typen om zo later zijn brood te kunnen verdienen. Niet wetend dat die wens zijn zoon in een totaal andere wereld zal brengen dan de zijne. Een wereld waar hij al mee in aanraking komt als er in het begin van het boek een geheimzinnige vreemdeling opduikt, Pepe el Portugués. Nino raakt vanaf de eerste dag bevriend met hem, een vriendschap waardoor hij keuzes moet maken die veel te groot zijn voor een jongetje van dan tien.
“Wat voor soort mens zul jij zijn? Op wie wil jij lijken? Dat is het allerbelangrijkste van alles, omdat jij, precies op dit moment, het vermogen hebt om over het lot van heel veel mensen te beslissen, je vader, je moeder en zeker ook je zusjes en de Rubia’s. Dat is heel veel voor een jongen van tien, dat weet ik, het is te veel, maar het ergste is dat je niet altijd tien zult blijven Nino. Volgend jaar ben je elf en het jaar daarop twaalf en daarna twintig en daarna vijfentwintig en alle dagen van al die jaren en de jaren die daarna komen, zul je herinnerd worden aan de beslissing die je nu gaat nemen. Je zult blij zijn, of spijt hebben en dat is het soort mens dat je zult zijn.”
De nuances in dit boek zijn mooi. Goed en fout zijn niet zwart wit. Met name de positie van de vader van Nino wordt genuanceerd weergegeven. Hij had geen keuze en dacht dat hij zijn gezin beschermde door deze baan te nemen. Als hij op dat moment op een andere plaats en in een andere situatie was geweest, had hij aan de andere kant terecht gekomen. Het is notabene El Portugués die dat Nino uitlegt.
Het is een boek waar je enige moeite voor moet doen. Het verhaal verspringt nogal eens van het heden naar het verleden en weer terug en de talrijke personages hebben bijnamen en echte namen die afwisselend gebruikt worden. Verder val je als onwetende lezer midden in de tijd van Franco zonder al te veel context. Dat alles maakt je geconcentreerd moet lezen, maar dán is het verhaal prima te volgen en sommige passages zijn wonderschoon.
Almudena Grandes nam voor deze roman behalve de waargebeurde geschiedenis van de legende Censerro, ook het verhaal van een vriend als uitgangspunt. Hij vertelde haar hoe het was om als klein jongetje op te groeien als zoon van een guardia civil en als kind te wonen in een kazerne waar de martelingen s nachts dwars door alle muren heen te horen waren. Het is een prachtige roman geworden, over vriendschap, trouw, loyaliteit en keuzes maken, spelend in een tijd waar wij ons nauwelijks iets bij voor kunnen stellen. Een aanrader wat mij betreft. Ook al door de mooie zinnen. Waarbij een compliment voor de vertaling mij op zijn plaats lijkt.
ISBN 9789056724610 | Hardcover | 352 pagina's | Uitgeverij Signatuur | 2013
Vertaald door Mia Buursma
© Willeke, 25 juli 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer: