Donderdagskind
Alison Pick

Donderdagskind is een niet alledaags boek over de Tweede Wereldoorlog. Alison Pick beschrijft op een hele heldere en onopgesmukte wijze wat de gevolgen zijn van de rassenhaat van de nazi's en hoe sluipenderwijs de wurggreep op het dagelijkse leven van de Joden steeds knellender wordt.  De gevolgen zijn voor iedereen die de geschiedenis kent, duidelijk. Het onderwerp van dit boek is echter minder bekend: de Kindertransporten die in 1939 zijn opgezet om Joodse kinderen uit door oorlog bedreigde gebieden over te brengen naar Engeland. 

Het is 1939. Marta is het kindermeisje van de 6-jarige Pepik, zoon van Pavel en Anneliese Bauer. De Bauers zijn rijke Joden in Sudetenland in het voororlogse Tsjecho-Slowakije. Wanneer de Engelse minister-president Chamberlain handjeklap doet met Hitler en Sudetenland aan Duitsland 'geeft' begint voor de familie Bauer een trieste weg waarvan ze niet beseffen waar die zal eindigen. Lang blijft Pavel geloven dat zijn gezin geen gevaar loopt. Ze zijn immers geen praktizerende Joden?


Het boek wordt grotendeels verteld door de ogen van Marta. Zij houdt met haar hele hart van Pepik en zij probeert dan ook zijn leventje zo normaal mogelijk te laten verlopen. Haar houding tegenover Pavel en Anneliese is niet gemakkelijk te duiden. Aan de ene kant is zij vol goede zorg voor hen en wenst ze hen geen kwaad toe; aan de andere kant wordt door haar onbezonnenheid de vlucht van het gezin naar het vrije westen geblokkeerd. Is zij net zo naïef als Pavel? De enige die goed door schijnt te hebben wat er aan de hand is, is Anneliese – en zij probeert op haar eigen wijze haar gezin te beschermen.
In een ultieme poging in ieder geval zijn zoon te beschermen, besluit Pavel Pepik mee te sturen met de Kindertransporten: treinen vol Joodse kinderen werden het land uit gebracht en opgenomen in gastgezinnen in Engeland. Hartverscheurende taferelen en uit elkaar gerukte gezinnen zijn het gevolg.

Het boek is in een aantal delen opgebouwd. Elk deel begint met een uit archieven afkomstige brief van hoofdpersonen uit het boek en een monoloog in het heden waar een onbekende persoon zich direct tot de lezer richt. En vervolgens volgen we de Bauers en Marta op hun weg door de gruwelijke geschiedenis tijdens de begintijd van de oorlog. 
Ik vind het een prachtig boek, aangrijpend en emotioneel. Dat betekende voor mij dat ik het boek soms even weg moest leggen omdat wij nu weten wat de Bauers niet wisten.
De inspiratie voor het boek kreeg Alison Pick door haar eigen familiegeschiedenis: haar grootouders waren van Joodse afkomst en ontsnapten in 1939 uit het door de nazi's bezette Tsjecho-Slowakije. Op de site van Orlando Uitgevers staat een uitgebreid interview met de schrijfster.

Over de Kindertransporten is in 2000 een documentaire gemaakt: Into the Arms of Strangers: stories of the Kindertranport. Er is ook een website van The Kindertransport Association: www.kindertransport.org.

ISBN 9789044962567 | Hardcover | 302 pagina's | Uitgeverij Orlando | april 2011

© Joanazinha, 14 augustus 2011

Donderdagskind
Alison Pick

Grote lijnen van de geschiedenis zijn meestal wel bekend, maar het zijn juist die kleine, minder bekende dingetjes die interessant zijn om over te schrijven maar vooral om over te lezen.
In ‘Donderdagskind’ gaat het over de kindertransporten, die rond 1939 georganiseerd werden met het doel joodse kinderen uit Tsjecho-Slowakije, Duitsland en Oostenrijk naar Engeland te brengen, en in gastgezinnen onder te brengen. Je kunt je de drama’s voorstellen. Eerst het afscheid in de thuislanden, kinderen die niet wisten wat er gebeurde en ineens uit de armen van hun moeder gerukt werden, waarbij er verhalen bekend zijn van gevallen waar dat letterlijk zo was.
En dan de aankomst in een onbekend land, waar niemand hen verstond. Ze hadden geluk als ze in een warm gezin terecht kwamen, maar hoe vaak hadden de gastgezinnen niet andere motieven voor die opvang? En dan hebben we het nog niet over het grootste trauma, als na de oorlog blijkt dat hun familie geheel, of gedeeltelijk omgebracht was door de Duitsers. Ze waren alles kwijt.

In dit verhaal is de hoofdpersoon het kindermeisje van de joodse familie, Marta. Zij vertelt over haar leven bij de familie Bauer, een echtpaar dat niet leeft volgens de joodse gebruiken. Ze komen er al snel achter dat ze daarom nog niet veilig zijn. Pavel verliest zijn fabriek, Anneliese wendt zich tot een pastoor om haar zoon Pepik te dopen. Met een doopbewijs zal hij toch wel veilig zijn?
Vanuit Sudetenland waar ze wonen wijken ze uit naar Praag. Ze doen nog een poging gezamenlijk weg te komen maar dat mislukt en tenslotte gaat alleen Pepik mee op transport. Het kind staat model voor al die kinderen die in Engeland terecht kwamen.
Het verhaal vertelt over de familie, hun wanhoop, hun tweestrijd, waar ze maar moeilijk mee overweg kunnen. Hun hele leven is overhoop gehaald. En daartussen beweegt Marta zich, een Tsjechisch meisje, dat een relatie heeft met een Duitser, hetgeen ook weer de nodige problemen met zich mee brengt.
Er is een ik-persoon, van wie we pas laat ontdekken wie het is. Er zijn (fictieve) brieven, gevonden in de oude archieven. Het gaat over loyaliteit, over verraad, over wanhoop en toch ook liefde.


Alison Pick heeft geput uit de verhalen van haar familie en die van enkele ‘transportkinderen’. Het is geen (auto-) biografisch verhaal, maar het zou het zo kunnen zijn. Het is en blijft een tragische geschiedenis.
De ‘transportkinderen’ komen nog steeds bij elkaar in Liverpool, om hun ervaringen te delen. Daar staat ook een standbeeld dat je kunt bekijken via deze link http://www.ajr.org.uk/kindertransport

 

ISBN 9789044962567 | Hardcover | 302 pagina's | Uitgeverij Orlando | april 2011
Zoals Orlando dat vaak doet heeft ook dit boek een bijlage met een interview, leesclubvragen en nog meer.

© Marjo, 30 mei 2011