De conformist
Alberto Moravia

Hoofdfiguur is Marcello. Hij is de zoon van twee mensen die niet alleen nauwelijks interesse hebben voor elkaar, maar ook niet voor hun zoon. Uit verveling begint hij met een rietje bloemen van hun stengels af te meppen en vindt dat leuk. De volgende stap is hagedissen vermoorden met dat rietje. Maar hij twijfelt: is dat wel normaal dat hij dat leuk vindt? Zijn vriendje wil niet meedoen, dus zo normaal zal het wel niet zijn. Maar hij kan nergens met de vraag terecht. Per ongeluk doodt hij de kat, en als hij dat vertelt aan zijn ouders, reageren ze niet, zo verzonken zijn ze in hun eigen besognes.
Op straat rijdt een auto achter hem aan, de bestuurder spreekt hem aan. Meerdere keren, en Marcello ontdekt dat hij een bepaalde macht heeft over die man, die Lino heet. Hij weet niets van homofilie, laat staan van pedofilie; heel naïef denkt hij dat hij een revolver zal krijgen van Lino zonder tegenprestatie. De ontmoeting bij Lino thuis verloopt dramatisch: Marcello schiet Lino dood.
We slaan zeventien jaar over; Marcello is een jonge man. Zijn vader zit in een inrichting, zijn moeder is een eenzame, zedenloze vrouw. Hij bezoekt hen trouw maar hij haat hen beiden. Hij besluit om eens de bibliotheek binnen te gaan en in oude kranten te kijken wat er eigenlijk in gestaan heeft over Lino. En inderdaad vindt hij het bericht dat er een man gevonden is die later in het ziekenhuis overleed.

"Alleen om te zien wat voor indruk de bevestiging van Lino's dood op hem zou maken was hij die dag de bibliotheek binnengegaan. Uit die indruk meende hij te kunnen beoordelen of hij nog de jongen van vroeger was, geobsedeerd door zijn noodlottige abnormaliteit, of de nieuwe, volkomen normale man die hij later had willen worden en overtuigd was te zijn. Hij voelde een eigenaardige opluchting, en misschien nog meer een sterke verbazing, toe hij ontdekte dat het bericht, gedrukt op het vergeelde papier van zeventien jaar geleden, in zijn binnenste geen noemenswaardige weerklank opriep. Het was hem vergaan, zo dacht hij, als iemand die lange, lange tijd een verband om een diepe wond heeft gedragen, eindelijk besluit om de windels te verwijderen en tot zijn verbazing op de plaats waar hij had gedacht ten minste een litteken te vinden een gladde en gave huid ontdekt, zonder ook maar een enkel spoor.[...] kortom hij voelde niets, en een impotent man, in bed naast een naakt en aantrekkelijk vrouwenlichaam uitgestrekt, kon niet beroerder zijn dan zijn geest tegenover die verre gebeurtenis in zijn leven. Hij was tevreden over die onverschilligheid, een onmiskenbaar teken dat er tussen de jongen die hij was geweest en de jongeman die hij was geen enkele betrekking meer bestond, zelfs niet verborgen, Zelfs niet indirect, zelfs niet sluimerend."

Hij is normaal, besluit hij, hij kan verder met zijn leven, en in een Italië dat onder leiding van Mussolini fascistisch is geworden is hij het ook. Als hem gevraagd wordt om deel te nemen aan een complot tegen een antifascist, doet hij mee. Hij trouwt (op de meest gangbare manier, want dat hoort zo), en neemt zijn vrouw Giulia mee op reis naar Parijs waar de antifascist woont. Maar er gebeuren dingen waardoor Marcello begint te twijfelen: doet hij er wel goed aan om de man te helpen vermoorden? Is het echt zo normaal (=juist)? En als het niet juist is, dan heeft hij dus niet bewezen dat hij een normaal mens is.. als dan ook nog de politiek verandert, weet hij het allemaal niet meer...

Ik vind het geen makkelijk boek. Niet zozeer vanwege de schrijfstijl, die is best te volgen. Maar de ideeën erachter. Marcello denkt dat hij niet normaal is, en wordt de ultieme conformist. In die tijd van het fascisme betekent dat conformeren aan de fascistische ideeën. Iemand die anders denkt mag gedood worden. En dan tenslotte de twijfel, en misschien wel de inkeer. Het valt niet mee om dat allemaal te volgen.

ISBN 9028415750 | Paperback | 304 pagina's | Wereldbibliotheek | 1990
Oorspronkelijke titel: Il conformista Oorspronkelijk jaar van uitgave: 1951 Vertaald uit het Italiaans naar het Nederlands door Jenny Tuin

© Marjo, oktober 2006

Lees de reacties op het forum en/of reageer: