De tweede koffer
Agnes Verbiest

Als tijdens de tweede wereldoorlog de Nederlandse (jonge) mannen opgeroepen worden om te gaan werken in Duitsland, hoeft Pieter daar niet lang over na te denken. Hij is opgegroeid in een katholiek gezin, waar niet alleen het leven volgens de kerkelijke regels hoog in het vaandel staat, maar waar het gehoorzamen sowieso gezien werd als de belangrijkste waarde in het leven. Gehoorzaam aan God en de wet, en je bent gelukkig. Zoiets. De negentienjarige Pieter doet dus braaf wat hem opgelegd wordt, hij vertrekt naar Duitsland.
Dan blijkt dat hij helemaal niet zo braaf en volgzaam is als hij zelf dacht, nu hij het toeziend oog van zijn moeder en parochiegenoten mist. Het blijkt heel makkelijk te zijn om in deze oorlogstijd zijn eigen waarden en normen opzij te schuiven en het leven te nemen zoals het komt. Hij grijpt de kans om bij particulieren ondergebracht te worden.


'Hij wist inmiddels heus wel dat de oorlog moreel gesproken een zeer onduidelijke situatie was waarin voor een heldere indeling in goed en kwaad geen plaats was.'


Het brave burgertje blijkt zich te ontpoppen tot een opportunist. Als hij een kans ziet om ergens beter van te worden, dan grijpt hij die. Hij ziet
hoe om zich heen anderen dat ook doen. Dat het tegelijk inhoudt dat hij zich niet bloot kan geven, en dus de ware vriendschap moet missen, dat ziet hij niet in. Waarom praten die anderen niet met hem? Waarom vertellen ze hem niets?


'Pieter, Bob en Lou hadden pas de volgende morgen vernomen wat er gebeurd was. Pieters eerste reactie was een innerlijke jubel geweest: zij waren dood, maar hij niet! Hij had zich langzaam en in volle lengte uitgerekt om zich goed te realiseren dat zijn lichaam er nog helemaal was en leefde. Pas toen hij zag hoe Bob en Lou door het bericht werden aangegrepen, was tot hem doorgedrongen dat het hun eigen mensen waren die daar een onzinnige dood hadden gevonden.'


Pieter doet nog een poging om zijn leven te veranderen, door een verlof te regelen waarbij hij kan onderduiken. Maar dat mislukt.
Na de oorlog wentelt hij zich weer in de moederschoot. Hij gaat weer braaf naar de kerk, trouwt een keurig meisje, en is een goed huisvader. Tot hij de middelbare leeftijd bereikt, en eens goed na gaat denken. Zijn conclusie is onvermijdelijk.

Dit boek is opgedeeld in vier delen, waarbij het laatste in het heden speelt. Twintig jaar heeft de jongen nodig om eindelijk een man te worden. Het is dus eigenlijk een ontwikkelingsroman. Maar ook is het thema: wat doet oorlog met een mens. En daarnaast speelt ook de religie een flinke rol, omdat het een van de elementen is waardoor onze Pieter gevormd wordt.
De tweede koffer is letterlijk de tweede koffier die Pieter in Duitsland achterlaat bij de vrouw die hij achteraf ziet als zijn grote liefde, Birgit. Zij is een vrouw die makkelijk 'in een tweede koffer duikt', zoals de buurman zegt.
Verbiest legt nogal de nadruk op de losse zeden van oorlogsweduwen en vrouwelijke gevangenen. Of het de waarheid is weet ik niet, maar het wekt een nogal vreemde indruk in een boek als dit. Natuurlijk speelt de seksuele ontwikkeling een grote rol in het opgroeien van een jonge man, maar er zijn ook andere aspecten hoop ik. Die worden in dit boek maar terloops aangekaart.
De schrijfster heeft gekozen voor een indirecte vertelstijl. Dat houdt het verhaal, en de persoon Pieter,  op afstand. Hij is geen aardige jongen.
Als je wilt vertellen wat deze min of meer vergeten oorlogsproblematiek doet met een gezonde jongen, had het dan niet beter gewerkt als de hoofdpersoon sympathiek was geweest?

ISBN 9789025432553 | Paperback | 224 pagina's | Uitgeverij Contact | oktober 2009

© Marjo, 31 mei 2010

Lees de reacties op het forum en/of reageer: