Beeldenstorm
De rumoerige geschiedenis van 60 jaar televisie
Tekst: Ruud van Gessel, Jan Libbenga

Jongeren van nu kunnen het zich nauwelijks voorstellen maar er is een tijd geweest dat er geen televisie was. Dat was nog niet eens zo lang geleden. Zelf van 1956 zijnde, weet ik nog goed dat wij onze eerste (zwart-wit) televisie kregen. Een enorm toestel van donker glimmend hout met een grote knop aan de zijkant waarmee je van zender kon wisselen. Voordat we er zelf een hadden, mochten we soms bij buren naar Pipo kijken. Televisie was toentertijd nog iets heel bijzonders, lang niet iedereen kon zich zo'n ding veroorloven.

Toch werd al in 1909 voor het eerst het woord televisie in een Nederlandse krant genoemd.

'Duitse uitvinder, Ernst Ruhmer, reeds bekend door zijne werken over telefonie en telegrafie, zou het vraagstuk der televisie hebben opgelost.'
(Het eerste radioprogramma zou pas tien jaar later worden uitgezonden!) Toch beschrijft de krant het televisietoestel in detail:  een scherm van 25 secties, die 'elk eene zeer gevoelige pile van selenium bezitten, waarvan de werkloosheid door den uitvinder geheel verwijderd wordt om dingen en personen en zaken die heel ver van ons verwijderd zijn, eenvoudig door middel van een draad op een andere plaats in al hun bewegingen en vormen te doen zien.' 

De eer van de uitvinding gaat echter niet naar Ruhmer maar naar de Schot John Logie Baird hoewel hij pas in 1924 een paar beelden weet over te brengen met een Nipkowschijf. In 1927 vindt in Rotterdam de eerste tv-demonstratie plaats.

'We aarzelen niet te verzekeren, dat ieders gelaat op volkomen te herkennen wijze werd overgebracht'

werd een jaar later door een Engelsman gemeld die zijn eerste televisiebeelden had gezien.
Vanaf 1925 begint Philips voorzichtig met het verkennen van de tv-mogelijkheden. De radio heeft echter meer hun aandacht.
In 1931 organiseert de VARA in Amsterdam een bijeenkomst rond het thema televisie (ze wil de AVRO voor blijven) Later zal de VARA tegenstander worden, een televisietoestel is veel te duur voor een arbeider!
Met de komst van de kathodestraalbuis komt de productie van de televisie pas goed op gang.  In 1936 wordt er een televisietoestel in een etalage van het confectiepaleis op de Dam in Amsterdam geplaatst. Het verkeer kwam tot stilstand.
Maar de oorlog komt er tussen en pas in 1948 wordt er een experimentele tv-uitzending verzorgd voor Philps-medewerkers. Over de artiesten wordt gemeld: 'Hun make-up wordt zo sterk aangezet dat ze eruitzien als 'gestorvenen aan geelzucht'.  De ontvangst was ook nog en probleem.  Hoge torens werden beklommen om de uitzendingen over hoge gebouwen of heuvels te krijgen. Sommigen vinden het kijken een vermoeiende bezigheid en vragen om meer pauzes! Er wordt gewaarschuwd dat het medium 'niet in de klauwen van de vermaakindustrie mag komen'.

'Televisie mag niet verworden tot 'plaatjeskijkerij' waarbij iedere geestesinspanning overbodig blijft.'

Dit is natuurlijk allemaal vermakelijk om te lezen nu heel Nederland veelal voorzien is van een breedbeeld flatscreen televisie met afstandbediening en een enorme keus aan televisiestations die al dan niet 'geestesinspanning' vragen.  Toch werd toentertijd zeer serieus met het nieuwe medium omgegaan. Den Haag wilde absoluut niet dat bijvoorbeeld Philips de verantwoordelijkheid voor de programmering zou krijgen. 'Niet de groohandel of een andere industrie dient het programma in handen te krijgen.'

Op 2 oktober 1951 vond de eerste officiële t.v. uitzending plaats.
Dankzij de televisie ontstonden ook nieuwe banen. De omroepsters deden hun intrede. Legendarisch zijn presentatrice Tanja Koen en (zwaaien naar) tante Hannie.  Tanja Koen vertelt in dit boek over de begintijd, ze werkte onder omstandigheden die je je nu nauwelijks meer kan voorstellen.

Maar ook de huisvesting was een punt van aandacht. De Irene-kerk in Bussum is de eerste televisiestudio in Nederland.  Op de foto's zie je een kerkje in een klein plaatsje. Maar dat kerkje was wel de spil van televisie kijkend Nederland. Later verplaatste de studio's zich naar het mediapark in Hilversum en de Joop van der Ende studio's in Aalsmeer.
Veel werd aanvankelijk live uitgezonden vanuit de Bussumse studio, gewoonweg omdat opnemen, ontwikkelen van de film en afspelen te veel tijd kostte. In 1956 volgt het eerste journaal. Het kon voorkomen dat er 'wegens mist geen buitenlands nieuws' was. Het overzenden van een minuut buitenlandse film kostte een uur en veertig minuten! (Pas met de komst van satellieten werd alles sneller.)
Maar ondanks de forse prijs waren in 1958 toch al 250.000 toestellen verkocht.

Daarna gaat het snel, we lezen over Open het dorp. De 23 uur non-stop uitzending in 1962, vormt een van de vele hoogtepunten in tv-kijkend Nederland. Ook de eerste Eurovisie uitzending is een waar wonder evenals de live-uitzending tijdens de eerste maanlanding is het gesprek van de dag. Toch is het pas tijdens de eerste Golfoorlog in 1991 (nog maar twintig jaar geleden!) dat kijkers iets bijna helemaal live kunnen volgen.
De komst van teletekst (en later you-tube)  luidt een nieuw digitaal tijdperk in.

De televisieseries deden hun intrede, voor de kinderen bijvoorbeeld Swiebertje, voor volwassenen Stiefbeen en zoon, Payton Place en Coronation Street. Later volgde Dynasty en Dallas. Mensen bleven er voor thuis. 
(Hilarsich is nu de commotie rond de blote Phil Bloom te noemen of de blote vrouwen in de Barend Servet show.)
Sonja Barend werd een begrip met haar taboedoorbrekende uitzendingen
Ook de spelletjes zoals Een van de acht waren ongekend populair. Later komen er hele shows waar steeds grotere prijzen mee zijn te winnen. De actualiteitenprogramma's doen hun intrede, programma's als Spuiten Slikken hebben een nieuwe invalshoek en... Joop van der Ende en John de Mol gaan investeren in televisie. De ooit zo gevreesde vermaakindustrie gaat daarmee van start.  Zij kochten rechten voor het uitzenden van voetbalwedstrijden op en hadden de grote stal van publiekstrekkers zoals Linda de Mol, Ron Brandsteder, André van Duin etc. SBS, Talpa, RTL etc. vormden de tegenpool van de publieke omroepen en wonnen steeds meer terrein...

De programmering is vaak een heet hangijzer geweest melden Gessel & Libbenga.
De piraten werden ongekend populair omdat zij allerlei speelfilms en pikante beelden toonden.
Dankzij de piraterij en later RTL etc. kwam langzaam de commerciële televisie op gang, hoewel er vele Kamervragen over kwamen. Op de foto's zie je Kamerleden in heftig debat hierover. Maar ook de politiek ontdekt steeds meer het medium. Steeds vaker maakten Kamerleden gebruik van televisie om hun standpunten te verkondigen.

Het leuke van dit boek is o.a. dat er ook veel foto's in staan en enkele mensen aan het woord komen die aan de wieg van bepaalde programma's en gewoontes stonden. Zoals Sonja Barend maar ook Ad Visser (Toppop) Paul de Leeuw, Paul Witteman, Piet Ekel (Malle Pietje) Hans Wiegel. Deze laatste was de eerste politicus die 'flirtte' met de camera.

En nu? Volgens Ruud van Gessel & Jan Libbenga heeft televisie in de huidige vorm zijn langste tijd gehad. Mensen zullen over enkele jaren zelf bepalen waar en wanneer ze zullen kijken. You-tube heeft grote invloed evenals internet.
Toch blijft het fascinerend om te lezen hoe een inmiddels zo vertrouwd iets als de televisie heeft moeten pionieren en hoe bevlogen de mensen in de eerste jaren waren om een goed product neer te zetten.
Het is  een geweldig leuk boek voor jonge mensen omdat ze kunnen lezen hoe bijzonder televisie eigenlijk is én voor de iets ouderen onder ons, zoals ik, is het en ware stortvloed van herinneringen en herkenning. Bovenal is het een tijdsdocument, mocht televisie inderdaad verdwijnen dan hebben Van Gessel & Libbenga bij deze vastgelegd wat vooraf ging aan de media van de toekomst.

ISBN 9789046810521 | Paperback | 207 pagina's | Nieuw Amsterdam | september 2011

© Dettie, 05 oktober 2011

Lees de reacties op het forum en/of reageer: