Zwerfkind
Ingeborg Jacobs

Dit is het verhaal van een Duitse vrouw, die door omstandigheden gedwongen na de tweede wereldoorlog rondzwerft door Duitsland, Litouwen en Rusland. Ze wordt geboren in Wehlau, in Noord-Oost Pruisen. Haar moeder vlucht met haar drie kinderen naar Dantzig,  en sterft daar in 1945 de hongerdood. De stad is dan in handen van de Russen, wiens regel het is: wie niet werkt, zal niet eten. Dat gold ook voor kinderen, dus moesten de oudere zus en broer van Liesabeth op het land werken, al waren ze net tieners. Het meisje van zeven ging bedelen. Door een onaardige buurvrouw komt ze in Litouwen terecht, in Klein-Weissensee, ver van haar broer en zus, waar ze jaren rondzwerft en haar kostje vooral door te bedelen bij elkaar scharrelt. Ze wil wel terug, maar kan dat niet. Door wat te werken, en soms ook te stelen ‘genoeg om in leven te blijven.’ overleeft ze.

Liesabeth oftewel Maritje, - want haar Duitse naam is uit den boze - belandt vanwege diefstal, in diverse strafkampen, tot in de Goelag. Ze groeit op tot een sterke vrouw, en ondanks alle verschrikkingen, waaronder honger en kou, verkrachting en mishandeling, weet ze te overleven. Ze is intelligent, heeft de gave goed met dieren om te kunnen gaan, en ze is vasthoudend. Maar ze is ook  Duits, en als men dat weet, wordt ze daar op aan gekeken. al spreekt ze geen Duits meer, maar Litouws, en zal ze later Russisch leren. Duitsers, die hebben alle ellende immers veroorzaakt. Haar streven blijft om terug te keren naar Duitsland, om haar familie te zoeken. Dat lukt haar, maar het valt voor haar niet mee om terug te zijn in  een vaderland dat het hare niet is.

Kinderen die rondzwerven worden wolfskinderen genoemd, maar ergens vertelt Liesabeth dat deze zwervende kinderen het moeilijker hadden dan dieren.  Die werden tenminste verzorgd en mochten binnen zijn, terwijl zij blij mocht zijn als ze in het stro mocht slapen.
Dit waargebeurde verhaal wordt verteld door een Duitse journaliste, die hier bij toeval op stuitte.
Maar die journaliste is Duits en ze veronderstelt, denk ik, dat de geschiedenis van Duitsland bekend is. Maar wij Nederlandse lezers kennen de geschiedenis van Oost-Pruisen, heen en weer geschoven voor en na de oorlog, niet. Pas op pagina 45, als ik de moed al heb opgegeven, wordt eindelijk uitgelegd hoe het zit. Wat de omzwervingen betreft, is er gelukkig een duidelijke kaart toegevoegd, waarop je de reizen van Liesabeth kunt volgen. Van dit verhaal is ook een documentaire gemaakt. Ingeborg Jacobs is met Liesabeth langs alle plekken uit haar leven gereisd, en heeft er ook gefilmd.
Het leven van deze vrouw is indrukwekkend, vooral ook omdat zij met alle ellende die ze meegemaakt heeft, zo makkelijk had kunnen verglijden tot een nietsontziende, egoïstische vrouw, zoals ze die in de kampen zoveel tegenkwam. Maar dat heeft ze niet gedaan. Altijd probeerde ze eerlijk en rechtvaardig te zijn, en zoveel mogelijk andersdenkenden uit de weg te gaan, zodat ze dat kon volhouden.
Het is veel, dit boek, erg veel, maar als je bedenkt dat een enkele persoon dit allemaal heeft meegemaakt, dan ben je diep onder de indruk.

ISBN 9789032515126 | Paperback | 319 pagina's | Uitgeverij De Kern | maart 2011

© Marjo, 21 april 2011

Lees de reacties op het forum en/of reageer: