Piet Mondriaan
leven en werk
Cees W. de Jong

Piet Mondriaan (Amersfoort 1872 - New York 1944), een van de meest radicale kunstenaars van zijn tijd, schrijft Cees W. de Jong in zijn voorwoord. En als je dit boek bekijkt kun je niets anders doen, dan het beamen. Er zijn in zijn leven bepaalde 'radicale' omslagmomenten geweest die hem maakte tot de grote kunstenaar die nu alom geroemd wordt om zijn werk. In dit boek kunnen we deze veranderingen bijna zien gebeuren.

We maken aanvankelijk kennis met de realistische werken van Mondriaan die hij op zeer jonge leeftijd schilderde. - Hij kreeg schilderles van zijn oom - We zien prachtig geschilderde boerderijen, gemaakt rondom Winterswijk waar hij opgroeide, we zien de schepen in de havens van Amsterdam, mooie landschappen, portretten etc.  Al in 1890, Mondriaan was toen achttien of negentien jaar, werd zijn werk voor het eerst geëxposeerd. We volgen in het boek, via grote afbeeldingen van zijn schilderijen, de ontwikkeling in zijn werk. De afbeeldingen worden minder gedetailleerd, de penseelstreken minder verfijnd maar toch blijven het nog wel landschappen hoewel ze een veel helderder en modernere uitstraling hebben dan zijn vroege werk.

Opmerkelijk genoeg zijn er een aantal schilderijen te zien die veel van het werk van Vincent van Gogh weg hebben, zowel qua uiterlijk als qua stijl. Het pointillisme van Mondriaan is niet zo verfijnd als bij Van Gogh, Mondriaan hanteert een grovere streek, soms zelfs strepen. Duidelijk is dat hij steeds nieuwe technieken in het pointillisme probeert, van diverse kleuren door elkaar tot bijna gegroepeerde en gerangschikte kleur'points'. Deze schilderijen werden aanvankelijk, net als bij Van Gogh, door de critici als choquerend ervaren. Frederik van Eeden schrijft over Mondriaans schilderijen Bos bij Oele en Molen bij zonlicht: "Nooit heb ik zulke zuivere gevallen van acute decadence zóó duidelijk voor oogen gehad. Het zijn, wat de medicus noemt: typische ziekte-beelden."

Van grote invloed is de moderne theosofie en het aansluiten de Theosofische vereniging (1909) op het werk van Mondriaan geweest. Die invloed is onmiddellijk te zien in zijn werk. Volgens kenners verandert Mondriaans werk van instinctief naar vergeestelijkt, wat prachtig weergegeven wordt in het schilderij Evolutie (1911) dat natuurlijk ook in het boek te zien is.        

Mondriaan maakt, beïnvloed door o.a. Picasso en Braque, nog een uitstapje naar het kubisme, waarin hij opvallend genoeg nog vrij veel ronde vormen gebruikt. Naar mijn mening maakte Mondriaan in deze tijd enkele van zijn mooiste schilderijen. Ze zijn stuk voor stuk prachtig qua opbouw en kleurgebruik. Natuurlijk zijn deze schilderijen totaal anders dan de pointillistische werken maar toch begrijp je dankzij dit boek de overstap wel. De 'points' zijn kleurvlakken geworden, omkaderd door lijnen.
Alleen de specifieke Mondriaankleuren en strakke afbakening en vierkante vormen ontbreken nog. Maar die ontstaan na de ontmoeting met Bart van der Leck, een voormalig glasschilder. "Kleur is verbeelding van het licht." is een van Van der Lecks uitspraken die Mondriaan ter harte neemt. Van der Leck zorgt voor opnieuw een radicaal omslagmoment van Mondriaan. Aanvankelijk schildert Mondriaan, onder Van der Lecks invloed, losse gekleurde blokken op een wit doek. Maar ook hier ontwikkelt hij zich verder in tot hij de voor hem zo kenmerkende krachtige doeken vervaardigd.

Het boek voert ons visueel steeds verder mee op de ontdekkingsreis die Mondriaan maakt en we zien langzamerhand zijn reis eindigen bij de schilderijen die hem o.a. zo wereldberoemd hebben gemaakt. Met als grandioze finale het - onvoltooide - Victorie Boogy Woogie.

De tekst in het boek is summier. De levensloop van Mondriaan wordt puntsgewijs genoemd door middel van een jaartal met daaronder in enkele zinnen een belangrijke privé- of andere gebeurtenis in het leven van Mondriaan. Er staan een aantal langere teksten in het boek die elkaar helaas meerdere malen herhalen en overlappen. Zo lezen we diverse keren dat Mondriaan in 1912 naar Parijs ging maar in 1914 terug moest naar Nederland omdat zijn vader ziek was. Dat hij niet kon terugkeren naar Parijs dankzij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog en Mondriaan daardoor in Laren/Blaricum verbleef waar hij in 1917 samen met o.a. Theo van Doesburg De Stijl oprichtte. Ook zijn toetreding tot de moderne theosofie wordt meerdere malen meegedeeld.

De tekstuele opbouw van het boek is verder vrij rommelig en soms verwarrend. In de langere teksten staan bijvoorbeeld verwijzingen naar schilderijen maar niet op welke pagina deze in het boek te zien zijn. Dat maakt dat je veel moet zoeken en heen en weer moet bladeren. De ene keer staan deze afbeeldingen aan het eind van het hoofdstuk, de andere keer kom je de afbeelding een paar bladzijden verderop tegen. Ook klopt de tekst niet altijd met de tijdkaders waarin het boek ingedeeld is. Maar aangezien de ervaring leert dat bij dergelijke uitgaves vol foto's de teksten nauwelijks gelezen worden, zal dit bovenstaande geen groot struikelblok vormen.

De visuele opbouw van het boek is daarentegen geweldig. Het boek staat boordevol foto's van Mondriaan zelf, van zijn omgeving en huizen waarin hij grootgebracht is, van zijn ateliers, met plattegrond. - Vooral dit laatste is erg bijzonder om te zien want ook privé omringde Mondriaan zich met witte wanden vol kleurige vlakken, zelfs zijn meubels werden aangepast. Zijn werk was letterlijk zijn leven. -
Verder staan er prachtige kleurenfoto's in van enorm veel (ca. 240) schilderijen van Mondriaan en achterin het boek zijn al zijn werken weergegeven in kleine zwart wit afbeeldingen. De visuele opbouw van het boek is werkelijk perfect, het geeft een prachtig overzicht van Mondriaans oeuvre.
Dat vooral maakt het boek tot een schitterend bezit om in huis te hebben.

ISBN 9789400500822 | Hardcover | 392 pagina's | Lev. Uitgevers | februari 2015
Samengesteld door Cees W. de Jong, Katjuscha Otte, Ingelies Vermeulen, Robert P. Welsh, Marty Bax en Marjory Degen.Afmeting 25 x 30,6 x 2,5 cm

© Dettie, 19 juli 2015

Lees de reacties op het forum en/of reageer: