Timothy W. Ryback
Hitlers eerste slachtoffers
Hoe de Holocaust begon en door één man bijna voorkomen werd
De kern van het verhaal begint in 1933, als in het concentratiekamp bij Dachau vier mannen doodgeschoten worden ‘op de vlucht’, de Duitse aanduiding voor executie.
Het zijn de eerste vier slachtoffers van de Holocaust: Rudolf Benario, Ernst Goldmann, Arthur Kahn en Edwin Kahn.
Dachau is een dorp dat ongeveer 20 kilometer van München vandaan. Het kamp werd opgericht als werkkamp voor politieke gevangenen, vooral ‘communistische elementen’, gevestigd in en rond de oude munitiefabriek, die al lang leeg stond. De dorpsbewoners waren blij dat het terrein weer in gebruik wordt genomen. In deze slechte tijden was een beetje extra omzet welkom. Als zij al wisten hoe kampcommandant Wäckerle met de gevangenen omging, dan stopten zij liever hun hoofd in het zand. Zoals ook de autoriteiten deden. Hitler is dan nog niet de absolute heerser, hij is druk doende om zover te komen, beginnend als kanselier, dan rijkskanselier. Steeds meer macht vergaart hij.
In 1933 echter moet een verdacht overlijden in het kamp nog gemeld worden bij de openbaar aanklager. En Hartinger ziet hoe gevangenen mishandeld, gemarteld en vermoord worden. Hij is niet van plan om mee te werken aan deze SS-praktijken, en samen met schouwarts Flamm onderzoekt hij iedere verdachte zaak. Hij wil kampcommandant Wäckerle aanklagen, en dat lukt ook wel, maar diens opvolger is nog erger. En tegen die tijd is ook Hitler machtiger, en is Heinrich Himmler hoofd van de politie. Het is een ongelijke strijd waarvan we de afloop kennen.
De Duits-Amerikaanse historicus Timothy W. Ryback vertelt wie de slachtoffers zijn en hoe het komt dat zij in het kamp zitten. Het is vooral het einde van hun leven en hun dood die beschreven wordt, nogal filmisch en schokkend. Schokkend is ook hoe Hitler in zijn streven naar macht, om te heersen over een jodenvrij Duitsland, niet alleen bondskanselier Hindenburg om de tuin leidt, maar ook het buitenland paait.
Het Vaticaan was bezorgd vanwege het gevaar van het communisme. In Polen waren veel kerken in brand gestoken en waren geestelijken vermoord.
‘Op de ochtend dat Benario, Goldmann en de beide Kahns hun laatste klappen kregen, zat vicekanselier Von Papen met paus Pius XI en een kardinaal in een van de vergulde vertrekken van het Vaticaan. (-) De hartelijke ontvangst van Hitlers gezant door de paus en Pacelli, hing behalve met hun aller zorg over het communisme, ook samen met de angst dat Hitlers positie wankel was. De paus wilde de deal sluiten voordat Hindenburg zijn nieuwste kanselier kon wegsturen. Rond dezelfde tijd zond Hitler de gloednieuwe president van de Reichsbank, Hjalmar Schacht, naar Washington om president Franklin Roosevelt het hof te maken.’
Bij Roosevelt ging het praatje meer om de wereldeconomie. Staatsinterventie was nodig, Hitler moest gesteund worden. En hoewel in Hitlers ‘Mein Kampf’ duidelijk uiteengezet werd wat zijn doelstellingen waren ten aanzien van het joodse volk, was er behalve Hartlinger geen mens die het gevaar zag. Laat staan probeerde er iets aan te doen.
Met veel gedetailleerde en feitelijke informatie weet Ryback een boeiend verhaal te schrijven over een periode die achteraf gezien nog schokkender blijkt te zijn als zijn hoofdpersoon toen al dacht. Het is non-fictie, maar leest heel gemakkelijk, hoewel de afschuw je bij de keel grijpt. Er is een personen- en zakenregister, er zijn noten en bronvermeldingen en foto's in zwart-wit.
Timothy W. Ryback publiceerde eerder The Last Survivor: Legacies of Dachau, een New York Times Notable Book 1999. Hij schrijft voor The Atlantic Monthly, The New Yorker en The New York Times. Hij is directeur van het Institute for Historical Justice and Reconciliation en woont en werkt in Parijs.
ISBN 9789048824304 | Paperback | 320 pagina's | Hollands Diep | maart 2015
Vertaald uit het Engels door Margreet de Boer
© Marjo, 29 mei 2015
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
