Verraad
De driehoek van een verzetsechtpaar en een SD-agent
Roel van Duijn

De dingen zijn soms niet zoals ze op het eerste gezicht lijken. Vooral in uitzonderlijke tijden, zoals in een oorlog, waarin gedrag van velen vaak onvoorspelbaar is en het oordeel daarover van anderen weinig genuanceerd. Dat geldt ook voor het verhaal dat in dit boek door Roel van Duijn wordt verteld. Het is gebaseerd op het leven van de ouders van zijn ex-vrouw Josti.

Als de auteur haar leert kennen, merkt hij al snel dat er 'iets' is met het verleden van haar ouders. Het blijkt te gaan om een verzwegen oorlogsverleden zoals veel kinderen met zich meedroegen, wel voelbaar maar niet duidelijk wat er nu precies is gebeurd. Van Duijn is nieuwsgierig en blijft dat. Uiteindelijk gaat hij zoeken en het resultaat daarvan is dit bijzondere boek dat hij aan Josti, verzetskind, filosofe, voor haar zeventigste verjaardag, opdraagt. Het verzetskind Josti is nu dus 70 en pas nu is het verleden van haar ouders een verhaal voor haar geworden. Een verhaal dat niet eerder verteld kon worden.

Herman Reef en Leen Reef-Weel, de vader en moeder van Josti, zaten in het verzet. De vader van Herman, Herman senior, waarschuwde al voor Hitler en ook Herman en Leen waren politiek geïnteresseerd. Leen was verpleegkundige en Herman werkte bij Hazemeijer Signaalapparatenfabriek. Toen Herman op 16 mei 1940 de zin 'Doe gewoon, dan gaat het ook gewoon, ook al zijn de omstandigheden gewijzigd' las, zat hem dat niet lekker. Al snel vormden hij samen met zijn vrouw en hun vrienden een van de eerste verzetsgroepje opererend vanuit de woning van het echtpaar Reef, de Hazemeijergroep.

Op een bepaald moment vindt er verraad plaats door medelid Bruggert, die in Groningen door de SD is gearresteerd en door hen als vertrouwensman wordt ingezet. Bijna alle leden van de verzetsgroep, met uitzondering van Leen, worden opgepakt en gevangen gezet en later overgebracht naar kamp Amersfoort. Het merkteken van de kampkleding van gevangene 1810, Herman Reef, is bewaard gebleven met daarop een rode driehoek om aan te geven dat het hier ging om een politieke tegenstander van het Duitse regime.

Later worden ze overgebracht naar kamp Vught. De schoonmoeder van Herman Reef en zijn vrouw Leen sturen hem regelmatig pakketjes met eten toe, vertelt de jongste zus van Leen aan de schrijver. Als Leen haar man bezoekt, besluit ze dat ze maatregelen moet nemen. Ze vertelde de auteur dat ze 'de opening voor haar waagstuk had gevonden bij een SD'er in Arnhem, met wie ze gedanst had en een relatie was begonnen'. Hierdoor kwam de driehoek uit de ondertitel tot stand, die vanaf dan altijd de relatie van Herman en Leen is blijven beïnvloeden. Herman kan maar moeilijk geloven dat zijn vrouw het heeft aangelegd met een SD-er om hem te reden. 'Als ik op zo'n manier bevrijd ben dan wil ik liever terug naar het kamp', zou hij hebben geroepen toen hij het verhaal hoorde. Wat was het, opnieuw verraad of een verzetsdaad uit trouw voor haar man?

Het boek leest gemakkelijk weg door de schrijfstijl van de auteur en Van Duijn brengt het verzetsechtpaar voor de lezer echt tot leven. Gewone mensen, die door de omstandigheden gedwongen bijzondere daden gingen verrichten of uitzonderlijke keuzes maakten, zoals Leen deed. Van Duijn laat in dit boek zien dat het allemaal niet zo eenvoudig is om hierover te oordelen. Na de bevrijding wordt Leen voor moffenhoer uitgemaakt. De reconstructie in dit boek rehabiliteert haar van deze oneerlijke en voorbarige conclusie en legt de rol van Leen als verzetsvrouw bloot.

De auteur legt ons met dit boek opnieuw een veel gestelde vraag voor, namelijk wat zou ik zelf doen als ik voor zo'n situatie zou worden gesteld. Opnieuw moet ik het antwoord op die vraag schuldig blijven. Dat weet je pas als je voor zo'n situatie gesteld wordt en dat kan niet vaak genoeg benadrukt worden. Dat heeft Van Duijn met dit boek gedaan.

ISBN 9789461538666 | Paperback | 236 pagina's | Uitgeverij Aspekt | april 2016

© Ria, 16 mei 2016

Lees de reacties op het forum en/of reageer: