Moord op een onderduiker
De Deurnse moordzaak en andere oorlogsgeheimen
Henny Brandhorst

Het boek dat Brandhorst heeft geschreven is bijzonder omdat hij niet alleen naar de omstandigheden van de dood van Erwin Michael Joseph in september 1942 op zoek gaat, maar omdat de moord op deze 16-jarige Duits-Joodse jongen in Deurne, na de oorlog, wordt toegeschreven aan de vader van de schrijver, Henk Brandhorst. Op zoek gaan naar een oorlogsverleden is voor een historicus wellicht ‘gewoon’ werk, maar op zoek gaan naar het oorlogsverleden van je vader vereist, volgens mij, toch iets meer dan gewoon je werk doen. In dit geval zeker omdat het verleden van de vader van Brandhorst in verband wordt gebracht met deze moord, niet bepaald iets om trots op te zijn als kind. De centrale vraag in het boek is dan ook hoe het zover heeft kunnen komen en ik heb bewondering voor Henny Brandhorst dat hij op zoek is gegaan naar het verleden van zijn vader en de omstandigheden die er waren rond de moord van Michael.

In het boek beschrijft Brandhorst zijn zoektocht door de vele schriftelijke bronnen die een aanwijzing zouden kunnen opleveren om dit raadsel te ontvouwen. Het blijkt dat vader Brandhorst een actieve rol heeft gespeeld in het gewapend verzet en betrokken is geweest bij vlucht- en onderduikpogingen van Joden die wilden ontsnappen aan deportatie door de nazi’s. Wat mij fascineert is dat er in het gezin Brandhorst niet of nauwelijks over dit verleden is gesproken, iets dat zeker na de oorlog, maar ook nu nog, in veel gezinnen gebeurt. We weten vaak weinig over het verleden van onze ouders en het lijkt wel, ik denk omdat we zo dicht op elkaar leven binnen het gezin, dat het er ook niet toe doet of dat we het altijd nog kunnen vragen. Daarnaast willen ouders hun kinderen vaak niet belasten met hun verleden of ze sparen voor dergelijke informatie. Ouders willen over het algemeen een betere toekomst voor hun nageslacht dan zij zelf hebben gehad. De vader van de schrijver is overleden en daarom probeert zoon Henny uit de bronnen een beeld te krijgen van zijn vader in oorlogstijd, de mensen met wie hij omging, en op die manier te reconstrueren of zijn vader tot zoiets gruwelijks als het doden van een Joodse jongen in staat is geweest? In ieder geval is zijn vader daarvoor na de oorlog veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf.

Duidelijk komt in het boek naar voren dat het verleden altijd een reconstructie is van de werkelijkheid. De getuigenissen die zijn vastgelegd in het verleden spreken elkaar soms faliekant tegen. Waren de herinneringen van de getuigen gekleurd door de angstige omstandigheden waaronder ze gevormd zijn of zijn ze bewust aangepast omdat men niet in moeilijkheden wilde komen of anderen niet in moeilijkheden wilden brengen? Dat is moeilijk op te maken uit de opgetekende bronnen die Brandhorst voor dit boek raadpleegt. Wat uiteraard heel schrijnend naar voren komt zijn de herinneringen van de ouders van Michael, de Joodse jongen die op gruwelijke wijze om het leven is gebracht. Zij verloren heel plotseling hun kind, niet door het geweld van de Nazi’s, maar doordat mensen aan wie zij hun leven toevertrouwde waarschijnlijk in paniek zijn geraakt en daardoor zijn overgegaan tot deze gruwelijke daad.

Voor wie geïnteresseerd is in de verhalen van ‘gewone’ mensen, zoals vader Brandhorst tijdens de oorlog was, is dit boek heel interessant. Zeker omdat het helemaal gebaseerd is op de historische bronnen uit die tijd. Wat het boek nog extra bijzonder maakt is een uitgebreid fotokatern achterin wat een heel mooi tijdsbeeld geeft van de periode waarin deze gebeurtenis zich afspeelt.

Henny Brandhorst (1959) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en is werkzaam als informatiespecialist bij de Anne Frank Stichting.

ISBN 9789057308789 | Paperback | 256 pagina's | WalburgPers | september 2012

© Ria, 11 december 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer: