Guus Luijters
Categorie: Wereldoorlog II
Lege stad
Verzamelde herinneringen 1943-1950
In Lege stad gaat hij terug naar de herinneringen aan de eerste jaren van zijn jeugd in het naoorlogse Amsterdam.
De eerste zeven jaar van een mensenleven zijn een wonderlijke periode, een mens heeft er doorgaans nauwelijks herinneringen aan. Na het zevende jaar neemt het aantal herinneringen explosief toe, maar het aantal herinneringen in de jaren daarvoor is zo beperkt dat je ze zou kunnen verzamelen en dat is precies wat Luijters in dit boekje gedaan heeft.
Luijters werd in 1943 geboren, midden in de oorlog, maar wat hij nog weet is van net na de oorlog, een wonderlijke periode in het naoorlogse Amsterdam. Een lege stad waar duizenden Joden zijn weggevoerd in de jaren ervoor.
Luijters beschrijft beelden en flarden van beelden uit zijn jeugd. Herinneringen aan een wat afstandelijke strenge vader die overduidelijk wél van zijn kleine jongen houdt, aan een lieve koesterende moeder en aan een neefje wat hij steeds iets zieker ziet worden en die uiteindelijk overlijdt.
Tegelijkertijd schetst hij een tijdsbeeld van een periode die we inmiddels lang achter ons hebben gelaten en die weemoedig stemt. Een tijd van stoomtreinen, schuiten in de grachten en schillenboeren die met paarden door de stad rijden. Tenslotte beschrijft hij tussen de regels door en door de ogen van een kind wat niet beseft wat hij ziet, een lege stad waar de oorlog verschrikkelijke sporen heeft nagelaten;
“We fietsten door een straat waar het doodstil was. Er stonden huizen zonder ramen, met kapotte daken. Je keek er dwars doorheen. De ramen waren dichtgetimmerd. Op de muren zag je waar de trap had gezeten. Het was doodstil in de straat. Om de huizen heen stonden hoge muren waarop kapotte flessen gemetseld zaten. Geen mens liet zich zien. Geen man, geen vrouw, geen kind. ‘Waar is iedereen?’ zei ik tegen mijn vader. ‘Weg’ zei mijn vader. Iedereen was weg.”
Het is een tijd waar alles wat je zegt en doet en denkt met die oorlog verbonden is. De mensen die er zijn waren goed of fout geweest in die oorlog, dat was hoe je naar de wereld keek en de angst voor honger en schaarste lag nog altijd op de loer;
“In de weckpotten zaten witte en bruine bonen, groente erwten en meel. Volgens mijn moeder was het allemaal niet meer te eten, maar als ze erover begon tegen mijn vader zie hij dat weggooien altijd nog kon. De glazen potten met bonen hadden te maken met de oorlog, toen er honger was. Dat je je bord moest leegeten, ook als je het niet lustte had ook met de oorlog te maken. En dat je de buurvrouw van vierhoog links niet gedag mocht zeggen ook. “
De mengeling van het persoonlijke en van de geschiedenis maakt dit boekje tot een mooi kleinood en schetst een mooi verstild tijdsbeeld.
ISBN 9789046817537 | Hardcover | 119 pagina's | Nieuw Amsterdam | september 2014
© Willeke, 09 september 2014
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Kinderkroniek 1940-1945
brieven, getuigenissen en dagboeken uit de Shoah
Tijdens het schrijven van deze boeken verzamelde Luijters echter zoveel informatie dat de behoefte ontstond nóg een boek te schrijven, samengesteld uit publicaties, brieven, getuigenissen en dagboeken uit de Shoah. Zo kwam deze Kinderkroniek tot stand. Het bijzondere van dit boek is de fragmenten chronologisch zijn samengesteld, vanaf 1940 tot 1945, en per kamp. Zo zie je de gebeurtenissen in Nederland door heel veel gewone kinderen gedocumenteerd, compleet met hun angsten en verwondering; het uitbreken van de oorlog, het verschijnen van de eerste bordjes met verboden voor Joden, kinderen die ineens niet meer welkom zijn op clubs, kinderen die niet meer welkom zijn op niet Joodse scholen, het verplicht dragen van de Jodenster in 1942 en kort daarna de verslagen uit Westerbork en Vught, waar duizenden wachten op hun deportatie, en de deportaties van anderen vaak al maanden aanschouwden. Tot slot volgen er ook nog verslagen, brieven en notities uit de verschillende kampen.
Wat het boek hartverscheurend maakt, is dat bij ieder fragment wordt weergegeven wanneer de kinderen die in het fragment aan het woord zijn, of genoemd worden, op transport gegaan zijn en wanneer en waar ze zijn vermoord. Bijna meer nog dan alle verhalen maakte dat indruk op me. Geen anonieme getallen, maar kinderen met een naam en een gezicht. Dat is natuurlijk precies de bedoeling van deze boekenreeks.
Het maakt, met briefjes als hieronder, dat dit boek nauwelijks door te komen is zonder een brok in je keel. Vaak las ik maar een paar bladzijdes per keer, omdat meer niet te doen was. Dat toont echter ook precies het belang van dit boek en zijn andere boeken aan; met een naam en een geschiedenis ben je niet meer anoniem en blijven de details van je leven bewaard:
Briefje van Leo Meijer, geschreven in kamp Westerbork;
“Lieve Sint en Piet ik ben heel erg blij met dat rol pepermunt en ik geef u nu het laatste stuk roggebrood voor u paard en nu ziet u in mijn schoen een jongetje en ook twee konijnen die de mat klopen en vont u ook de andere dingen mooi u twee brievjes heb ik ontvangen en hebt u ook het roggebrood aan het paard gegeven mijn vader is ziek en en ik vind het in westerbork erg naar weet u nog van vroeger toen ik nog in zwijndrecht woonde en dat u mij toen een locomotief met wagens en rails gegeven heeft”
Leo Meijer (1935) werd met zijn moeder Charlotte Rozeboom ( 1904) op maandag 4 september 1944 met transport 102 naar Theresienstadt gedeporteerd. Op woensdag 4 oktober werden ze naar Auschwitz gedeporteerd waar ze op vrijdag 6 oktober 1944 zijn vermoord.
De statistieken zijn verbijsterend. Een kind dat naar een vernietigingskamp ging had nauwelijks kans om te overleven, meestal gingen kinderen meteen, of na enkele dagen door naar de gaskamers. Vanuit Nederland werden 10.600 naar Auschwitz gedeporteerd, tussen de 130 en 140 kinderen keerden terug. Van de bijna 7000 kinderen die naar Sobibor werden gedeporteerd, overleefde er zes.
Op de cover van dit boek staat een foto van een meisje met een strik, gefotografeerd op het terrein aan de Polderweg in Amsterdam. Ze kijkt onverschrokken recht in de lens van een SS-er, die een reportage maakte voor een weekblad. Een iconische foto. Luijters heeft de afgelopen jaren, met de gedrevenheid die hem tekent, alles in het werk gesteld om de identiteit van dit meisje te achterhalen. Bij de publicatie van dit boek, begin deze maand, was dat niet gelukt en in de laatste regel van dit boek verzucht hij dat we waarschijnlijk nooit te weten zullen komen wie dit meisje was.
Maar het verhaal heeft inmiddels een onverwachts actueel vervolg, want na een interview in de Gooi- en Eemlander van afgelopen zaterdag duikt er een onvermoede jeugdvriendin van het meisje op. Het meisje blijkt Rebecca te heten en na onderzoek komt Luijters er tot zijn stomme verbazing, ze stond tenslotte al op het perron om afgevoerd te worden, achter, dat ze de oorlog overleefd heeft. Ik zag hem dit relaas op tv doen en was wederom getroffen door de bewogenheid en grenzeloze betrokkenheid van deze man.
Mede daardoor is dit wederom een zéér indrukwekkend boek geworden. Gruwelijk, indringend en ontroerend tegelijkertijd. Een belangrijk boek ook, zeker in combinatie met de twee voorafgaande boeken. Juist door details in briefjes en data als hierboven krijgen mensen een naam en een geschiedenis en worden ze uit de anonimiteit gehaald. Het is goed dat er mensen zijn als Luijters zijn, die het als hun levenstaak zien de geschiedenis zichtbaar te blijven maken, zodat ook de nieuwe generaties er kennis van kunnen nemen.
Niemand mag onbenoemd blijven.
ISBN 9789046815359 | Paperback | 255 pagina's | Nieuw Amsterdam | september 2013
© Willeke, 06 september 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
In Memoriam Addendum
De gedeporteerde en vermoorde Joodse, Roma en Sinti kinderen. 1942-1945.
In Memoriam is een unieke lijst van alle Roma, Sinti en Joodse kinderen die tijdens de Tweede Wereldoorlog gedeporteerd en vermoord zijn. Het addendum bevat aanvullingen en verbetering op het eerste boek. De lijst met namen en het overzicht van de transporten in het addendum zijn al indrukwekkend, en ik kan me voorstellen dat het 960 pagina’s tellende In Memoriam gedenkboek pas echt een enorme impact heeft.
Naar mijn mening is het nu wachten op een boek met de verhalen achter de foto’s zodat die geschiedenis ook niet verloren gaat.
ISBN 9789046814031 | Paperback | 144 pagina's | Nieuw Amsterdam | november 2012
© Renske, 27 november 2012
Lees de reacties op het forum en/of reageer: