Erik Somers

Toon alleen recensies op Leestafel van Erik Somers in de categorie:
Erik Somers op internet:

  Categorie: Wereldoorlog II

Goed Fout Goed Fout
Grafische vormgeving 1940-1945


In dit fraaie, interessante boek maken we kennis met affiches en andere vormen van drukwerk dat vervaardigd is in de jaren 1940-1945. Het betreft zowel Duitse propaganda als drukwerk van het verzet. Deze laatste moest het doen met de minimale middelen die voor handen waren. Voor de propaganda affiches waren wel alle middelen zoals papier, inkt, drukpersen etc. ruim aanwezig.

"Affiches behoorden in het Derde Rijk tot de belangrijkste propagandamiddelen van het nationaal-socialisme" schrijven René Kok en Erik Somers die het foute gedeelte voor hun rekening nemen. Adolf Hitler was zich zeer bewust van het belang van de politieke propaganda-affiches. Bovendien konden, in tegenstelling tot folders of pamfletten, affiches niet weggegooid worden. Er waren ook strenge afficheregels opgesteld door Goebbels. Teksten moesten kort en treffend zijn, de inhoud moest binnen één minuut gelezen kunnen worden en de kleur rood moest overheersen. Vooral de beeldaffiches  waren zeer belangrijk, dat waren affiches die zonder tekst evengoed alles zeiden. In het boek vinden we enkele voorbeelden van deze felgekleurde propaganda-affiches.

Na de Duitse bezetting van Nederland verschijnen wel affiches die de Nederlanders oproepen tot stemmen op de N.S.B. of W.A. man (De Weerbaarheidsafdeling) te worden. De WA was een afdeling van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). De eerste maanden zijn de bezetters behoudend en proberen ze het Nederlandse volk voor zich te winnen. Maar na een paar maanden begint de propagandamachine weer te draaien en verschijnen er steeds meer affiches. Natuurlijk zijn die tegen de Engelsen, het huis van Oranje en de democratie gericht en vóór het nationaal socialisme en Mussert. We zien opnieuw veel affiches in rode tinten, één zelfs met de tekst: Roddelen schaadt uw volk. Nogal wrang als je het lot van de Joden in WO II weet.

De affiches worden ook grimmiger, we zien soldaten van de waffen ss afgebeeld met de melding 'Uw plaats is nog vrij' of, 'Strijdt mee in de N.S.B.'.
We zien sterke, blonde jongens en de gelukkige moeder met haar kind op de affiches. We zien de stoere soldaat met de swastika op zijn mouw en SS teken op zijn kraag versus de 'slappe' Nederlander in wit pak en de Nederlandse vlag als pochetje op de oproep voor het Vrijwilligers Legioen Nederland staan.
Kunstenaars die de affiches wilden vervaardigen en het nationaal-socialisme wilden uitdragen waren nauwelijks te vinden, tot ergernis van de DVK (Departement van Volksvoorlichting en Kunsten). Hoe meer de oorlog naar zijn einde loopt, hoe minder foute affiches verschijnen.

In het tweede deel van het boek worden Illustratoren van 'het bruine boek' in Nederland behandeld. Dat zijn illustratoren die meewerkten aan de boeken die de bezetter de wereld in stuurde. De Amsterdams keurkamer was de eerste uitgeverij met een nationaal-socialstische doelstelling. Kettmannn was de uitgever. Het is dat je weet wat voor gevolgen het had dat je afkeer voelt bij het zien van de boekomslagen, maar in feite zijn ze erg fraai vormgegeven door illustrator Maarten Meulendijk. Er verschenen veel antisemitische brochures en werken die we ook in dit boek afgebeeld zien. Vooral van uitgeverij Westland, een van de grootste en belangrijkste ondernemingen tijdens de bezetting, zijn veel boekcovers van anti joodse en pro Hitler, NSB en SS boeken te zien.

Het derde en dikste deel van het boek toont ons het werk van het verzet.  Er zijn nauwelijks affiches en  als ze er al zijn dan zijn ze van een heel andere aard. De felle dreiging ontbreekt. De kleuren zijn vriendelijker.
We lezen hoe kunstenaars zich aan moesten melden bij de Kultuurkamer, hoe Joodse tijdschriften werden verboden. Veel kunstenaars weigerden voor de Duitsers te werken gaven hun werk klandestien uit. Het Parool werd een van de belangrijkste illegale kranten maar ook Trouw, Vrij Nederland en De waarheid werkten ondergronds als verzetskranten. Veel werd gestencild.
We zien prachtig afgedrukte gedichten van o.a Simon Vestdijk en Martinus Nijhoff gedrukt door de Groningse drukkerij De Blauwe Schuit. We lezen hoe vindingrijk het karig aanwezige papier werd in de oorlogsjaren werd gebruikt. We zien de eerste publikaties van de Bezige Bij opgericht in 1944 door Geert Lubberhuizen en Cherles E. van Blommenstein. Naast boeken uitgeven hield De Bezige Bij zich bezig met het vervalsen van documenten en persoonsbewijzen. Maar door heel het land waren illegale uitgeverijen bezig zoals Bert bakker, Mansarde, Stols, Joh. Enschéde en zonen, Eenhoorn pers etc.

Er verschenen veel clandestiene dichtbundels en boeken die door de Duisters op de zwarte lijst gezet waren. We zien veel van die fraaie werken afgebeeld en het is bijna een wonder dat met zulke beperkte middelen deze prachtige uitgaven gemaakt konden worden. Het vakmanschap straalt er vanaf. Dit vakmanschap werd ook ingezet voor het vervalsen van bonnen, stempels, persoonsbewijzen en documenten.

Uitgebreid aandacht is er voor Hendrik Nicolaas Werkman van de Blauwe Schuit. Hij heeft gedurende de oorlogsjaren enorm veel gepubliceerd en was een toonaangevende drukker. Hij heeft helaas het eind van de oorlog niet mee mogen maken. Hij werd 10 april 1945 geëxecuteerd door een akelige samenloop van omstandigheden. Maar het nagelaten werk is zo te zien fenomenaal.

Het boek is mooi verzorgd en zeer rijk voorzien van afbeeldingen van allerlei aard. Het geheel geeft een uitstekend overzicht van de grafische vormgeving in de jaren 1940-1945. Voor de geïnteresseerde kunstliefhebber en lezer een grote aanrader.


ISBN 9789460042133 | Hardcover | 256 pagina's | Uitgeverij Vantilt | april 2015

© Dettie, 29 april 2015


Lees de reacties op het forum en/of reageer: