Paul Aarts
Categorie: Algemeen
Saoedi-Arabië, De revolutie die nog moet komen
Paul Aarts & Carolien Roelants
Saoedi-Arabië, een invloedrijk land, waar we, op een paar clichébeelden na, vaak weinig van weten.
Om iets van Saoedi-Arabië te begrijpen moet je enige kennis hebben van de machtsverdeling tussen het koningshuis en de geestelijkheid die zo bepalend is voor het land. Daarvoor moeten we terug naar de achttiende eeuw, toen Mohammed ibn Saud aan de macht was. Deze sloot een verbond met Ibn Abdel-Wahhab, een salafistische hervormer die de Islam in zijn ware vorm wilde herstellen. Dat stuitte op veel tegenstand, maar Mohammed ibn Saud beschermde hem, nam hem in zijn gebied op en sloot met hem een overeenkomst; samen zouden ze de ware islam verspreiden. Deze afspraak is nog steeds onverminderd van kracht en de afstammelingen van deze twee heren vormen heden ten dage nog steeds gezamenlijk de monarchie en de geestelijkheid.
De koning bemoeit zich nauwelijks met de ultraconservatieve geestelijkheid en de religieuze leiders steunen de monarchie. Samen maken ze elkaar sterker.
Het koningshuis was door de eeuwen heen in de ogen van de geestelijken soms te liberaal en hervormingsgezind. In 1979 werden de machtsverhoudingen tussen beiden opnieuw op scherp gesteld, toen de geestelijke Juhayam al-Otaibi vond dat het koningshuis van die tijd veel ter ver afgedwaald was van de ware Islam. Hij bezette de grote moskee van Mekka. Het werd een bloederig slagveld met honderden doden. De boodschap was duidelijk… de leer moest strenger en strikter.
Sinds die tijd hebben de geestelijken, uit angst voor weer een daad van verzet, tot op de dag van vandaag veel meer invloed dan voor die tijd en vond er een verregaande re-islamisering van het land plaats, vooral in het onderwijs en rond de positie van vrouwen. Saoedi-Arabië is een van de meest conservatieve en gesepareerde maatschappijen ter wereld. Het openbare leven van mannen en vrouwen is strikt gescheiden en vrouwen mogen bijvoorbeeld zelfs niet autorijden. Het land werd door zijn diepe religieuze en conservatieve wortels een voedingsbodem voor radicalisme en terrorisme. Behalve Osama bin Laden, bleken ook vijftien van de negentien kapers van 11 september uit Saoedi-Arabië te komen.
Om Saoedi-Arabië heen, in Tunesië, Jemen, Bahrein, Egypte en Syrië, vonden de afgelopen jaren volop revoluties plaats. In Saoedi-Arabië zelf bleef het opmerkelijk rustig. Er werd wel een dag van de woede aangekondigd, die op Facebook veel aanhangers leek te hebben, maar op de dag zelf bleek er maar één demonstrant op het aangekondigde plein te staan. Terwijl het land toch problemen genoeg kent.
Er is een grote kloof tussen arm en rijk en een jeugdwerkeloosheid van 40 procent. Toch blijft de revolutie tot nu toe uit. Dat heeft meerdere oorzaken.
Ten eerste is de huidige koning Abdullah ongekend populair. Mensen zullen niet zo snel tegen hem in opstand komen. Men is er van overtuigd dat ‘het huis van Saud’ de lijm is die het land bij elkaar houdt. De vrees is dat als zij vallen het hele land in chaos zal komen te verkeren, met grote gevolgen voor het land zelf en de regio.
Ook niet onbelangrijk wat betreft de populariteit van de koning, is dat deze om een Arabische lente te voorkomen een omvangrijk ‘pretpakket’ heeft uitgedeeld, wat bestond uit het scheppen van 126.000 extra overheidsbanen, het uitkeren van een minimumloon en een bonus van twee maandsalarissen voor ambtenaren. Allemaal om zijn onderdanen tevreden te houden.
De religieuze leiders op hun beurt veroordelen opstand en revolutie ook, op godsdienstige gronden. Zij zijn zeer invloedrijk en hebben talloze volgelingen op diverse sociale media. Een ander belangrijk argument is dat de bevolking bang is voor een revolutie omdat ze gezien hebben wat er in hun buurlanden gebeurd is. Veel revoluties zijn in een burgeroorlog of een bloedige opstand uitgelopen. De grote meerderheid geeft er de voorkeur aan om op kleine schaal en met een lange adem dingen te veranderen, dan lijkt veiliger dan een volksopstand te beginnen met het risico in een burgeroorlog te verzeilen. Er is in de loop der jaren ook zeker wel wat veranderd in het land, ook voor de positie van vrouwen, het gaat alleen langzaam en mondjesmaat. Een laatste reden voor het uitblijven van opstanden is dat het huidige regime niet bepaald tolerant is voor actievoerders. Politieke dissidenten wacht willekeurige arrestaties, langdurige celstraffen en vaak zelfs maandenlange eenzame opsluiting.
Vooralsnog is het dus rustig, maar de geschiedenis van het Midden-Oosten leert dat de vlam maar zo in de pan kan slaan. De schrijvers zien vooral de machtswisseling van het Koningshuis als een risicomoment. De huidige koning is nu negentig, heel erg lang zal hij het vermoedelijk niet meer volhouden. Zijn zoons zijn ook al hoogbejaard. Met name als de derde generatie aan de macht komt, wat dus al betrekkelijk snel zou kunnen zijn, dreigt er een machtsvacuüm, waarin de onrust en onvrede wel eens vrij spel zou kunnen krijgen.
Tal van factoren kunnen dan, of eerder, een rol spelen. De digitale revolutie bijvoorbeeld, waardoor de wereld letterlijk open is gegaan en jongeren zien hoe het er in de rest van de wereld aan toegaat. Een andere factor is de grote golf studenten die in het buitenland gestudeerd hebben. Wat gebeurt er als zij, mondig en wel, terugkomen en geen werk vinden. En wat gebeurt er met de rust in het land als de huidige jeugdwerkeloosheid zo hoog blijft? Zolang de olieprijs hoogt blijft kan de nieuwe koning met financiële cadeautjes nog wel de onrust de kop indrukken. De vraag is vooral wat er gebeurt als dat niet meer lukt. De toekomst zal het leren.
Paul Aarts doceert internationale betrekkingen aan de universiteit van Amsterdam. Carolien Roelants is dertig jaar redacteur Midden-Oosten bij NRC Handelsblad geweest. Beiden bezochten de afgelopen jaren regelmatig Saoedi-Arabië en publiceerden daarover. Het heeft een helder en toegankelijk boek opgeleverd dat inzicht geeft in het land, zijn geschiedenis, de machtsstructuren en de huidige problemen. Bovendien schetst het in een van de laatste hoofdstukken ook nog eens op een duidelijk manier de vrij gecompliceerde relaties van Saoedi-Arabië met zijn buurlanden. Een verhelderend boek voor mensen die de verhoudingen in het Midden-Oosten soms, net als ik, knap ingewikkeld vinden.
ISBN 9789046815076 | Paperback | 176 pagina's | Nieuw Amsterdam | 2013
© Willeke, 29 november 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
