Jan J.B. Kuipers
De VOC
Een multinational onder zeil 1602-1799
"Ik begrijp niet waarom u hier zo negatief en vervelend over doet. (...) Laten we blij zijn met elkaar! Laten wij optimistisch zijn! Laten we zeggen: Nederland kan het weer! Die VOC-mentaliteit, over grenzen heen kijken, dynamiek! Toch?"
Dit kwam hem op de nodige kritiek te staan van onder meer SP-leider Jan Marijnissen, die als volgt reageerde:"De VOC-tijd kende nogal wat rooftochten. Ook is de kolonisatie door de Nederlanders toen ontstaan, zoals Indonesië. Als onze premier zegt dat hij terug wil naar de VOC-tijd, kan dat gek overkomen in het buitenland."
Dat ook Jan Kuipers zich kennelijk stoorde aan deze goedbedoelde maar ongelukkige opmerking van onze toenmalige minister-president mag duidelijk zijn. Niet alleen herinnert hij ons eraan in zijn boek, in de inleiding ervan laat hij geen moment ongelegen de lezer ervan te doordringen dat deze aanvankelijk glorieuze periode uit onze vaderlandse geschiedenis niet zonder slag of stoot tot stand kwam. Kuipers probeert daarbij overigens te laten zien dat het geweld in deze periode niet uitsluitend eenrichtingsverkeer was van de Nederlanders naar de lokale bevolking toe. De westerse mogendheden onderling hadden ook regelmatig dynamische ontmoetingen en de Hollanders werden niet overal in Azië met open armen ontvangen.
Als voorbeeld van het laatste geeft Kuipers de expeditie onder leiding van kapitein Pieter Verhoeff naar de kleine Banda-eilanden in de zuidelijke Molukken. Deze resulteerde in de dood van Verhoeff en die van circa 46 van zijn mannen door toedoen van de lokale bevolking. Dat de Bandanezen geen inmenging in hun handel wensten door de VOC plaatst deze aanval wellicht in een iets ander daglicht. Jan Pieterszoon Coen, later bekend vanwege zijn "...gewelddadige methoden en geringe ontzag voor mensenlevens...", was een van de overlevenden van deze expeditie en Kuipers oppert voorzichtig dat er wel eens een causaal verband zou kunnen zijn tussen dit incident en het latere gewelddadige optreden van Coen.
Hoewel het goed is dat dit soort excessen uit onze geschiedenis belicht worden, lijkt het geweld tussen de diverse partijen in de inleiding toch de boventoon te voeren. Gelukkig verandert dit na de inleiding. De hoofdstukken van dit prachtige en rijkelijk geïllustreerde boek die volgen gaan over alle bekende aspecten van de geschiedenis van de VOC. Oprichting, expansie, bloei en neergang worden allen door Kuipers beschreven. Aan de belangrijkste personen en het leven aan boord van de schepen en in de Oriënt wordt ook aandacht besteed. Daarnaast komt de verspreiding van kennis, wetenschap en cultuur aan bod.
In grote lijnen zijn dit de onderwerpen die ook in een andere uitgave van Walburg Pers aan bod komen. In 2012 lanceerde Walburg Pers de 11e editie van het standaardwerk over de VOC, De Geschiedenis van de VOC, geschreven door Femme Gaastra. Op het eerste gezicht zijn de werken even groot, maar nadere inspectie leert dat Gaastra's werk 30 pagina's meer telt en in een kleiner lettertype gezet is dan dat van Kuipers. Bovendien is, in tegenstelling tot het werk van Gaastra, Kuipers' werk niet voorzien van bronvermelding en ontbreekt een register, hetgeen het opzoeken van onderwerpen en het verifiëren ervan niet eenvoudiger maakt.
De vraag is dan ook wat Walburg ertoe bewogen heeft na uitgave van 11 (herziene) edities van een academisch standaardwerk nu met een populairwetenschappelijk werk over hetzelfde onderwerp te komen. Aan de leesbaarheid ligt het niet, beide werken zijn vlot geschreven en ruimschoots geïllustreerd. De omvang van Gaastra's werk is weliswaar groter en, met tien euro meer, iets duurder, maar niet dermate dat het potentiële lezers af zou schrikken. Navraag bij de uitgever leerde dat ze met dit meer populairwetenschappelijke werk een breder publiek proberen te bereiken. Uiteraard zal de prijs daarbij helpen.
Samenvattend is Kuipers' werk een prachtig boek voor eenieder die interesse in de VOC heeft, al raad ik voor degene die meer wil weten en op zoek is naar een gedegen naslagwerk over de VOC het werk van Gaastra aan.
ISBN 9789057309854 | Gebonden | 176 pagina's | WalburgPers | september 2014
© Nicolàs, 24 september 2014
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
