René Kok
Stad in oorlog
Amsterdam 1940-1945 in foto’s
Het zijn fascinerende foto’s. Woorden roepen beelden op, maar afbeeldingen geven de werkelijkheid weer. Zeker voor iemand die Amsterdam als stad goed kent zijn de foto’s schokkend. Fraaie locaties waar je nu voor je genoegen naar toe gaat en waar horden toeristen op af komen waren toen het toneel van ondergang en vervolging.
Het boek opent met de meidagen 1940 en de eerste bezettingsjaren. Daarna komen allerlei onderwerpen aan de orde: collaboratie, verzet, luchtbombardementen, de hongerwinter, de bevrijding en de nasleep van de oorlog. De kleurenfoto’s zijn in een apart hoofdstuk opgenomen. Het boek sluit af met een opgave van literatuur, een lijst met de chronologie van de oorlogsjaren, kaarten en een register.
Stad in Oorlog geeft dus een beeld van de oorlog. We zien de uniformen, de stampende laarzen, de grote petten en de geheven rechterarm. In het eerste gedeelte van dit boek is het militaire vertoon nog min of meer deel van de alledaagse, gewone werkelijkheid. Maar naarmate de oorlog vordert, worden de beelden rauwer. We zien vanaf 1942 de Joden in kolonne opmarcheren naar het treinstation om afgevoerd te worden naar het oosten, een onbekende toekomst tegemoet. Deze mensen beseffen wat hen wacht. De dood weerspiegelt zich in hun ogen. We zien de vreselijke ontreddering van stervende mensen in de hongerwinter van 1944/1945.
Veel militairen dus in dit boek. De burgers zijn merendeels keurig gekleed. De mannen in een pak, vrouwen in een jurk, vaak met een hoed op het hoofd, jonge jongens met stropdas en in een jasje. De wereld stond in brand, maar men hield vast aan ingesleten patronen en gewoontes. Toch wankelden de morele codes. Sommige vrouwen hadden een relatie met Duisters. Anderen trokken na de oorlog op met de Canadezen. Autoriteiten maakten zich grote zorgen over de losse zeden. Na de oorlog werkt men aan restauratie. Vooroorlogse politieke partijen keren terug, de kerken proberen hun positie te heroveren, de verzuiling blijft nog een paar decennia intact. Maar in de jaren zestig breken de dijken voorgoed door. De oorlog heeft de gevestigde gezagskaders te zeer aangetast.
Dit boek getuigt van verzet tegen de brute bezetter, maar ook van acceptatie van het Duitse regime, van ongevoeligheid en wegkijken als het gaat om het lot van Joodse medeburgers. Maar niemand kon ontsnappen aan het maken van een keuze. Volgens de schrijvers van dit boek lieten de meeste Amsterdammers de meedogenloze jacht op Joden over zich heen komen en deden ze alsof hun neus bloedde. Voor de meesten was overleven het parool, en dat is op zich heel begrijpelijk. Velen maakten echter misbruik van de omstandigheden door zich huizen, meubilair en sieraden van Joden eigen te maken. Joden die de oorlog overleefden en terugkeerden konden niet op een warme ontvangst rekenen. Dat maakt dat wij als volk niet trots terug kunnen zien op het oorlogsverleden.
Het was een barre tijd. Elk jaar zijn er meerdere herdenkingen van de oorlogsjaren. Steeds komt dan de vraag aan de orde: hoe voorkomen we dat deze barbarij zich ooit in de een of andere vorm herhaalt. Niemand wil een herhaling, tegelijk zie je hoe de conflictstof zich in de samenleving toch weer ophoopt. De zogenaamde sociale media laten zien hoeveel haat en wrok er in de samenleving schuil gaat.
Dit prachtige boek zal heel veel Nederlanders aanspreken. Je hoeft er niet voor in de hoofdstad te wonen. De teksten geven prima informatie bij de foto’s. Wie dit boek heeft doorgenomen kan alleen maar hopen dat een nieuwe oorlog en een nieuwe bezetting zal uitblijven.
De twee auteurs en de uitgever verdienen een compliment voor deze goed verzorgde uitgave.
ISBN 9789462581913 | Hardcover | 304 pagina's | WBOOKS | februari 2017
© Henk Hofman, 22 maart 2017
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
