E.T.A. Hoffmann
Das Leben eines skeptischen Phantasten
Rüdiger Safranski

E.T.A. Hoffmann, Das Leben eines skeptischen Phantasten Klinkt intrigerend, niet! Dat was het leven van deze veelzijdige man ook. Hoffmann leeft nu nog voort in zijn literaire werk, terwijl zijn muzikale vruchten merendeels vergeten zijn. Safranski schrijft dat Hoffmann zijn literair werk altijd op de tweede plaats heeft gezet, dat hij het zelfs er tussendoor schreef en dat muziek hetgeen was waar hij in wilde slagen. Dat is dus niet gelukt. Dat Hoffmann zijn literaire verhalen en romans "er tussendoor heeft geschreven, is moelijk voorstelbaar als je zijn verhalen bestudeert. Hoffmann is een groot schrijver, die een complexe stijl had en vele lagen door zijn verhalen liet lopen. Het knappe is, dat het verhaal er nooit door onderbroken werd.

Safranski heeft een biografie geschreven die er mag wezen, heerlijk onderhoudend, in een voortreffelijke stijl, immer boeiend. Waar veel biografen afhaken als het om analyse van het werk gaat, omdat ze daar hun vingers niet aan durven branden, bijt Safranski zich er juist in vast. Daardoor weet hij ook absoluut tot de kern van het werk door te dringen. Haalt hij de thema's en zienswijze van Hoffmann echt naar voren en analyseert ze.
Hoffmann's leven was een hard leven, maar zijn doorzettingsvermogen werpt bij vriend en vijand enorme bewondering af. Dat de man tijdens penibele situaties, zoals toen hij tot armoede vervallen was, toch geweldige verhalen wist te schrijven, omdat hij geld voor zijn voortbestaan nodig had.
Een rode draad door Hoffmann's leven is de ongelukkige liefde, die hem jaren en jaren blijft achtervolgen. Een buitenbeentje, een ware Einzelganger, hoewel niet zonder enkele belangrijke vrienden die zijn unieke gedachten en gevoelens wilde uitleven. Hoffmann is lange tijd rechter van beroep geweest en zoals Safranski schrijft, hoe wild en bizar hij zijn verhalen liet kronkelen, zo strikt was hij bij het vonnissen van personen tijdens belangrijke zaken.

Ondanks het feit dat Hoffmann niet vooraan stond toen de romantici eind 18de eeuw hun manifest presenteerden - hij volgde hen van een enigsinds sceptische afstand - mag hij zondermeer een ware romanticus genoemd worden. Schitterend hoe Safranski beschrijft hoe tijdens het schrijven van extastische climaxen, Hoffmann zelf ook in extase verkeerde. Hoffmann, zoals een echte romanticus, was er ook van overtuigd dat het beleven van geluk, echt geluk werd in een extastische beleving. De vasthoudendheid van Hoffmann is overweldigend, hoe hij op zijn sterfbed toch door werkte aan zijn nooit voltooide opera Undine, waar hij bijna zijn hele leven aan heeft gewerkt.

De literaire nalatenschap van Hoffmann is indrukwekkend. Hij was een meester in het schrijven van korte verhalen, sprookjes, maar ook op het gebied van romans bereikte hij grote hoogten. Hoffmann blonk uit in atmosferisch beschrijven, maar ook in het vervlechten van complexe thema's en het op onovertroffen wijze uitdiepen daarvan, waardoor hij de menselijke psyche wist bloot te leggen. Zijn personages zijn legendarisch geworden, ze blijven nog steeds ongrijpbaar en zijn toch zo menselijk. Al worden zijn muzikale werken, zowel kamermuziek, als grote orchestraties niet meer opgevoerd, omdat ze de tands des tijds niet goed door staan hebben, daartegen is de muziek als thema in zijn verhalen springlevend. En de Konsertmeister Kreisler staat menig Hoffmann lezer helder voor ogen.
Ik denk dat een biograaf niet meer eerbetoon aan zo'n veelzijdig schrijver, dichter, filosoof en componist kon brengen, als Hoffmann is geweest. O ja, klopt wel, Hoffmann was een briljante fantast, maar tegelijkertijd ook weer op zijn hoede. Dat was zijn grillige natuur.

ISBN 9783596143016 | Paperback | 544 pagina's | Taschen | augustus 2000

© Roel, januari 2006

Lees de reacties op het forum en/of reageer:

Goethe en Schiller, het verhaal van een vriendschap
Rüdiger Safranski

Goethe en Schiller
Het verhaal van een vriendschap
Rüdiger Safranski


Toen Schiller in 1805 overleed ten gevolge van een ziekte, die hij zijn hele leven met zich meegedragen had, kwam Goethe de eerste tijd zijn kamer niet meer uit, gevoelig als hij was voor het overlijden van geliefden.
Eerst probeerde hij als eerbetoon een door Schiller nagelaten toneelfragment, "Demetrius", af te werken, maar dit lukte hem niet. Waar hij wel in slaagde, was eindelijk "Faust I" af te werken, iets waar Schiller hem voortdurend om had gevraagd. En later, in "Faust II", zou Schiller terugkeren in de figuur van Hercules. De ophemeling ging zo ver, dat Eckermann tussen Goethe's nalatenschap een gedicht vond, dat hij "Bei Betrachtung von Schillers Schädel" noemde. Immers, wat men veronderstelde de schedel van Schiller te zijn, had een jaar lang de werkkamer van Goethe gesierd.


In een zeer meeslepend verhaal, dat getuigt van een grote stilistische rijkdom, en van een grondige kennis van zowel Goethe als Schiller, vertelt Safranski ons het verhaal van een vriendschap, die eerder koel begon op een prijsuitreiking op de Hohe Karlsschule in 1779 in Württemberg, en die zou eindigen met het overlijden van Schiller in 1805. Vooraleer dieper in te gaan op de vriendschap wordt ons eerst een uitvoerige schets geboden van de krijtlijnen waarbinnen het leven van beiden zich afspeelde.


Safranski onderscheidt 14 periodes. Het is een verhaal van vallen en opstaan van twee totaal verschillende karakters, Schiller als verdediger van de "vrijheid", Goethe als verdediger van de "natuur". Het is een verhaal, doorspekt met een aantal anekdotes, van twee mensen die naar elkaar toegroeien, elkaar helpen bij het schrijven of corrigeren van hun literaire probeersels. Zo krijgen wij bijvoorbeeld te horen (en te lezen) waarom bepaalde verzen geschrapt zijn in de "Romeinse Elegiëen" (vanwege te aangebrand, of te expliciet). Kortom, het is een geschiedenis van literaire hoogte- en laagtepunten. En het is tevens het verhaal van twee mannen, waarvan de ene onder zijn stand trouwde (Goethe), de andere boven zijn stand (Schiller). Uiteraard kon Safranski's opzet niet zonder een aantal andere Duitse beroemdheden, zoals bijvoorbeeld Fichte, de gebroeders Schlegel en Humboldt. Ook de hertog van Weimar heeft zijn stempel op beiden gedrukt, al was dit niet altijd in eerste instantie positief. Niets stond echter uiteindelijk hun meesterwerken in de weg. Om er maar een paar op te sommen : Maria Stuart (Schiller), Faust (Goethe), Egmont (Goethe, met een aangepaste toneelversie van Schiller), Die Räuber (Schiller), ...

ISBN 9789045016771 | Gebonden | 344 pagina's | Uitgeverij Atlas
Vertaling door Mark Wildschut

© Lezer100, 14 september 2010

Lees de reacties op het forum en/of reageer: