Jaap Versteegh
Fatale kunst
Jaap Versteegh
De schrijver van dit boek las een verhaal over een kunstenaar die behoorde tot de Beweging van Tachtig. Deze man, Eduard Karsen, raakte verliefd op een jonge beeldhouwster Sara de Swart, maar zij wees hem af. De reden was dat zij lesbisch was. Maar Eduard accepteerde haar nee niet en werd een 'stalker'. Hij voelde zich misleid door Sara en hield dit zo halsstarrig vol dat er een bijeenkomst werd gehouden door enkele mensen van de Beweging van Tachtig om de zaak te beoordelen. Eduard kreeg ongelijk, hij keerde zich daarna al mokkend af en wilde in zijn verdere leven niets meer met de Beweging van Tachtig te maken hebben.
Jaap Versteegh vond het een amusant verhaal en vertelde het aan zijn moeder. Waarop zij antwoordde: 'Die Sara de Swart, dat is een oudtante van je.' Vanaf die dag was zijn belangstelling voor deze vrouw, die de 'muze der Tachtigers' genoemd werd, geboren. Langzamerhand gaat hij zich verdiepen in het leven van Sara.
'Maar over Sara als mens kwam ik weinig te weten. Vreemd, want zij moest toch een interessante dame zijn geweest, bevriend met diverse grote kunstenaars. [...] Vincent van Gogh schreef haar 'bien de talent' toe. Zowel de dichter Willem Kloos als de toneelschrijver Frans Mijnssen droegen sonnetten aan haar op.[...] Zij inspireerde Jan Veth tot prachtige portrettekeningen en George Breitner schilderde van haar een fraai portret. Zij bood veel kunstenaars directe financiële ondersteuning. [...] Sara de Swart speelde een actieve en stimulerende rol in het kunstleven van haar tijd, maar desondanks was haar leven nooit goed beschreven.'
Maar hoe kun je informatie vinden als vermoedelijk iedereen die haar kende niet meer leeft. Bovendien leefde Sara zo'n dertig jaar met vriendin Emilie van Kerckhoff een heel teruggetrokken leven in Italië. Gelukkig vond Jaap Versteegh een nichtje van Emilie die dagboeken van haar tante had die zich afspelen in de jaren 20 van de vorige eeuw, waarin zij schrijft over het leven van Sara en zichzelf in Italië, maar daarover later.
Eerst verhaalt Versteegh over het bijzondere leven van Sara de Swart in Nederland. Zij was zeer welgesteld en had een oprechte belangstelling voor kunst. Het is ook opmerkelijk dat zij een beeldhouwopleiding - in het onlangs geopende Rijksmuseum - volgde, toentertijd 'not done' door een vrouw.
Ze was eveneens bekend om haar vrijgevigheid en bescheidenheid, ze kocht vooral veel kunstwerken van haar tijdgenoten om hen financieel te ondersteunen en vooruit te helpen. Door de ogen van deze tijd gezien bouwde ze daardoor een prachtige kunstcollectie op.
Maar het meest interessant aan Sara is vooral de tijd waarin ze leefde en de contacten met grote kunstenaars die ze onderhield. Ze kocht werk van en correspondeerde met de grote Rodin, ze liet haar werk zelfs door hem beoordelen - jammer genoeg weten we zijn visie niet -. Ze haalde Willem Kloos in huis en verzorgde hem toen hij door zijn grote drankgebruik compleet onderuit gegaan was. Ze hielp met het tot stand komen van De Nieuwe Gids. Ze correspondeerde met de vrouw van Theo van Gogh, ze was bevriend met Henriette Roland Holst evenals met Lodewijk van Deyssel, ze onderhield in haar 'Larense periode' een hechte vriendschap met Alphons Diepenbrock en zijn vrouw Elisabeth. Ze kwam in contact met Mahler.
Kortom, ze kende heel veel kunstenaars en Jaap Versteegh weet die omgang met hen, die tijdsgeest en die kunstwereld heel goed te verwoorden.
Maar Sara's vrijgevigheid aan kunstenaars en het kopen van hun kunstwerken wordt haar fataal. Ze raakt in de financiële problemen, ze verkoopt een flink aantal kunstwerken, en uiteindelijk trekt zij zich geheel terug op Corsica met levenspartner Emilie van Kerckhoff. De relatie is inmiddels door dit financiële debacle wel bekoeld.
En daar verschijnt het dagboek van Emilie weer, waardoor we kunnen lezen dat de dames een tijd apart woonden. Emilie liet een huis, Casa Surya, voor zichzelf bouwen. Maar later, als Sara behoeftig wordt, laat ze met financiële hulp van vrienden, een atelier met woonruimte voor Sara in haar tuin bouwen. De hartelijkheid en vriendelijkheid blijven Sara echter kenmerken, hoewel ze nauwelijks geld heeft. Sara's houdt zich voornamelijk bezig met tuinieren, wat ze met hart en ziel doet. Ze sterft uiteindelijk, zonder enig vermogen, op haar geliefde Corsica.
Jaap Versteegh heeft met Fatale kunst een zeer prettig leesbaar boek geschreven over een markante vrouw, die leefde in een bijzondere en interessante tijd. Het geheel evert een mooi tijdsbeeld op, met name over de Beweging van Tachtig.
Voor iedereen die in deze periode geïnteresseerd is, is dit boek zeker een aanrader.
Zie ook het inkijkexemplaar
Over de auteur: Kunsthistoricus en beeldend kunstenaar Jaap Versteegh is werkzaam als kunsthandelaar en als gastconservator voor diverse musea. Hij schreef meerdere boeken en was als docent verbonden aan de Universiteit Leiden.
ISBN 9789460042232 | Paperback | 208 pagina's | Uitgeverij VanTilt | maart 2016
© Dettie, 12 juni 2016
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
