Herman Kattenberg

Toon alleen recensies op Leestafel van Herman Kattenberg in de categorie:
Herman Kattenberg op internet:

 

Maupertuis Maupertuis


Een 18e-eeuwse filosoof tussen waan en wetenschap


Pierre-Louis Moreau de Maupertuis (1698-1759) is filosoof en onderzoeker.
Newton beweert dat de aarde aan de poolzijden afgeplat is en wel door centrifugaalkracht. De aanhangers van Descartes beweren dat de aarde uitgerekt is naar de polen. Maupertuis, briljant spreker, hangt de ideeën van Newton aan. Hij wordt benaderd door Voltaire die hulp vraagt aan Maupertuis om de ideeën van Newton te populariseren. Tussen beide heren ontstaat er een hechte vriendschap.
Voor Maupertuis is de enige mogelijkheid om bewijs te leveren dat de aarde inderdaad afgeplat is het verrichten van metingen van één of meer breedtegraden. Deze metingen moeten dan wel gedaan worden op plaatsen op de aarde die een zo groot mogelijk verschil garanderen waarbij gedacht wordt aan de pool en aan de evenaar.
De Franse koning is geïnteresseerd in het probleem en laat twee schepen uitrusten. Het ene schip vetrekt naar Peru, het andere vertrek 2 mei 1736 naar het Noorden. Aan boord van dit laatste schip bevindt zich Maupertuis met enkele geleerden en abbé Othier die het 'Journal' bijhoudt, (waaruit de schrijver van dit boek grotendeels zijn informatie heeft gehaald over de reis). Verder allerlei meetinstrumenten om de metingen te kunnen verrichten zoals twee kwadranten. De reis is lang en moeizaam maar uiteindelijk komen ze in Lapland aan. Daarna volgt een uitgebreide uiteenzetting over het plaatsen van meetpunten. Ook worden enkele eigenaardigeheden over de Lappen en de rendieren vermeld. Het plaatsen van de meetpunten is een lastig karwei maar het lukt uiteindelijk wel. Maupertuis wordt gezien als de grote leider maar al het werk wordt gezamenlijk verricht. Daarna volgen de metingen en de heren keren terug naar Frankrijk.
In Frankrijk viert Maupertuis zijn triomf, hij heeft inderdaad bewezen dat de aarde afgeplat is aan de poolzijden. Hij vergeet daarbij dat hij mede dankzij zeer deskundige mensen dit bewijs heeft kunnen leveren.

Na dit verslag volgt de rest van de ideeën van Maupertuis wat in mijn ogen een stuk boeiender had kunnen zijn dan het reisjournaal.
Maupertuis is zeer geïnteresseerd in voortplanting. Toentertijd werd door ovisten beweerd dat al het leven uit eieren komt. Het ei kan zowel binnen als buiten het lichaam uitgebroed worden. Het ei waar het mannetje uit moet komen bevat één kant en klaar mannetje maar het ei dat een wijfje moet voortbrengen bergt de wijfjes in zich van alle generaties die nog moeten volgen. Het zwaartepunt van de voortplanting ligt geheel bij de vrouw.
De animalculisten beweerden echter dat de voortplanting door mannen gedomineerd wordt. Juist het zaaddiertje (zaadcel) is geheel en al gepreformeerd in oneindig veel generaties van vader op zoon.
Maupertuis verwerpt beide gedachten en stelt dat een zoogdierembryo gevormd wordt door het zaad van het mannetje en vermengd wordt met de lichaamssappen van het vrouwtje en zowel de eigenschappen van het mannetje als vrouwtje heeft. Volgens hem bevinden zich in beide vloeistoffen ontelbare deeltjes die voorbestemd zijn het hart, hoofd, benen enz. te vormen. Maar er moeten op deze deeltjes wel krachten werkzaam zijn anders kunnen de deeltjes niet op hun plaats blijven. Dit is in het kort de gedachten van Maupertuis over de voortplanting.
Verder volgen nog diverse gedachten van Maupertuis over rassen en soorten enz.

Reuze interessant allemaal, maar... jammer dat het boek zo slecht geschreven is. Het is vlees noch vis. De schrijver had beter kunnen kiezen om óf een biografie te schrijven óf te schrijven over de ideeën van Maupertuis. Nu is het een mengeling geworden van bijna schandaalblad-achtige verhaaltjes over Maupertuis, die eigenlijk nergens toe dienen, en de ideeën van Maupertuis die niet goed uitgediept worden.
Sommige stukken gaan eindeloos, tot bijna in detail, door zoals het verhaal over het creeëren van meetpunten in Lapland, met overigens zeer kleine plaatjes erbij, die nauwelijks verhelderend zijn vanwege hun kleine afmeting. Andere delen razen over een toch ook zeer belangrijk deel van Maupertuis leven, hij was o.a. hoofd van de Berlijnse Academie. Je krijgt het gevoel dat de schrijver, eenmaal begonnen, tot de ontdekking kwam dat schrijven toch wel veel werk is. Begon hij enthousiast over de reis naar Lapland (91 blz.) zo weinig (65 blz) wordt over de rest verteld. En in die rest staat ook nog eens vrij uitgebreid domweg geroddel over Maupertuis.
Nee, dit had stukken beter gekund.


ISBN 9061005345 | Ingenaaid | 173 pagina's | Ad. Donker | oktober 2003

© Dettie, september 2005


Lees de reacties op het forum en/of reageer: