Antonia Fraser
Categorie: Biografieën & Memoires
Lodewijk XIV
Antonia Fraser
De grote lijn in dit boek zou het leven van Lodewijk XIV moeten zijn en, zoals de ondertitel meldt, zijn liefdes. Ten dele wordt deze lijn ook gevolgd, maar al die details...
Het boek begint bij de door Lodewijk zeer geliefde moeder Anna van Oostenrijk die grote invloed had op haar zoon. In 1615 trouwde deze veertienjarige dochter van Filips IIIvan Spanje met de eveneens veertienjarige Lodewijk XIII. Lodewijk XIII heeft altijd argwaan gekoesterd omdat zijn vrouw Anna Spaans was. Drie jaar na hun huwelijk startte namelijk de Dertigjarige Oorlog waar Spanje (tegen Frankrijk) bij betrokken was. Het paar moet tweeëntwintig jaar wachten op een opvolger. Maar uiteindelijk bevalt Anna, inmiddels zesendertig, na diverse miskramen op 5 september 1638 van haar eerste zoon, Lodewijk. Twee jaar later volgt een tweede zoon, Filips, later Monsieur genoemd. Lodewijk was een mooi kind. De schoonheid van dit 'van God gegeven' kind werd alom geprezen; vooral zijn golvende haar oogste veel bewondering. Hoewel het niet gebruikelijk was in hoge kringen bracht Anna veel tijd met haar kinderen door. Als Lodewijk vier is sterft zijn vader. Hij bestijgt de troon onder regentschap van zijn moeder. Ook als Lodewijk in 1651 officieel meerderjarig is, blijft Anna zijn belangrijkste raadgeefster.
De tweede belangrijke vrouw in Lodewijks leven is zijn vrouw Maria Theresia, dochter van Filips IV van Spanje en een volle nicht van Lodewijk. Het huwelijk is gearrangeerd om de vrede tussen Frankrijk en Spanje definitief te maken. Lodewijk had graag met Maria Mancini willen trouwen, een nicht van Mazarin die, in tegenstelling tot Maria Teresia, mooi, intelligent, geestig en sportief was. Ondanks het ongelukkige huwelijk baart Maria Teresia toch zes kinderen waarvan er één, een zoon, in leven blijft.
Lodewijk heeft inmiddels zijn oog laten vallen op Henriëtte-Anna, de charmante vrouw van zijn voornamelijk homoseksuele broer. Zij is een zeer jong, lieftallig, charmant meisje dat net als Lodewijk gek is op toneel en kunst én op tuinieren, de grote hobby van Lodewijk XIV. Ze zijn erg verliefd maar een relatie kan niet, dat zou een doodzonde zijn.
Het is veelzeggend dat de term 'schoonzuster' niet bestond: een relatie met een schoonzuster werd gezien als regelrechte incest. in de ogen van de kerk, en dus door hun opvoeding ook in de ogen van Lodewijk en Henriëtte-Anna, waren ze nu broer en zus. Daarom mag men veronderstellen dat er kussen zijn uitgewisseld en misschien ook wat meer, maar niet dat de volledige liefdesdaad heeft plaatsgevonden die hen beiden in een hoogst ernstige staat van doodzonde zou hebben gebracht.
Omdat het verliefde gedrag van beide mensen absoluut niet kon werd door de twee een list bedacht. Lodewijk zou zogenaamd bezoeken brengen aan Louise de la Vallière een van de jonge hofdames. Maar... Lodewijk wordt smoorverliefd en deze Louise wordt de derde belangrijke vrouw in zijn leven. (Inmiddels is broer Filips zo jaloers geworden dat hij meer aandacht aan zijn vrouw schenkt en zij raakt zwanger van hun eerste kind, de latere Marie-Louise van Orléans.) De smoorverliefde Louise de la Vallière was volgens madame de Sévigné 'een viooltje verborgen in het gras'.
Louise had een lief, onderdanig karakter. Ze wilde graag gehoorzamen en was daarbij van nature bescheiden, wat in die tijd zeer gewaardeerd werd in een jonge vrouw die in de hogere kringen haar intrede deed.
Daarnaast kon ze uitstekend paardrijden wat handig was omdat dit een zeker privacy mogelijk maakte. Hun verhouding duurde zes jaar, tot 1666. Louise kreeg vier kinderen van Lodewijk waarvan drie heel jong overleden. Het kind dat het overleefde werd erkend door de koning.
In 1666 verscheen de vierde belangrijke vrouw aan het firmament. Françoise 'Athénaïs' de Rochechouart de Mortemart beter bekend als Madame de Montespan. Deze relatie duurt twaalf jaar. Opvallend is dat ook deze vrouw behoorlijk intelligent was. Zij schonk de koning zeven kinderen die erkend werden. Bovendien kregen de kinderen recht op troonopvolging. Het toeval wil dat de gouvernante van de kinderen, Madame de Maintenon, de latere minnares én vrouw van Lodewijk wordt. Dit laatste kan niet met zekerheid gesteld worden, het zou een morganatisch huwelijk betreffen. "Zogenoemde huwelijken kwamen in die tijd wel vaker voor; het waren en soort geheime verbintenissen waar niet de staat maar alleen de kerk bij was betrokken, en die niet werden geregistreerd." (vandaar dat vermoed wordt dat een dergelijk huwelijk heeft plaatsgevonden maar niet met zekerheid bevestigd kan worden). Door heel Europa werd er gespeculeerd of Lodewijk met Madame de Maintenon getrouwd was. Gezien de houding van de geestelijkheid wordt aangenomen van wel. De paus, aan wie een dergelijk huwelijk gemeld moest worden, betoonde alle respect aan Madame. Madame de Maintenon (1635) was al vanaf 1669 de gouvernante van Lodewijks kinderen maar pas in 1680 beginnen zij hun relatie die tot Lodewijks dood zal voortduren. Madame de Maintenon heeft grote invloed op Lodewijk en hij voelt zich thuis en op zijn gemak bij deze rustige en eveneens intelligente vrouw. Hilarisch zijn de opmerkingen van Liselotte, de tweede vrouw van Filips, over Madame de Maintenon. Lisotte heeft een enorme hekel aan haar en schrijft over haar als 'die sloerie'.
Opvallend is dat Lodewijk XIV in dit boek als een uitermate vriendelijke, intelligente en liefdevol man wordt neergezet. Meningeen heeft van deze 'Zonnekoning' een ander beeld en wel als een arrogante, geldverspillende man die niets en niemand ontziet. Alleen in het geval van landsbelang is hij keihard voor mensen maar voor de rest lijkt het een erg aimabale man.
Antionia Fraser vermeldt wel dat het koninklijke paleis Versailles altijd en eeuwig 'in de steigers' staat, dat er extravagante feesten worden gegeven en er veel geld aan de geliefde sinaasappelbomen wordt uitgegeven maar de boventoon van het boek is toch dat Lodewijk een naar liefde hunkerende man was. Een man die zeer hard werkt en rechtvaardig is. Die veel verdriet had en zelfs in een flinke innerlijke crisis terecht kwam na het overlijden van zijn vrouw Maria Therasia. Madame de Maintenon moest hem toen opvangen.
Toch... Net als in het boek over Marie-Antoinette lijkt Antonia Fraser niets verkeerds te willen schrijven over haar hoofdpersonage, Lodewijk XIV en als het dan al moet dan is er een verzachtende omstandigheid.
Al met al is het wel een indrukwekkend boek dat de moeite waard is maar... de grote lijn is af en toe helemaal weg. Het boek is erg (té) gedetaileerd. De hele hoge adel en de koninklijke families die in het boek besproken worden staan in verband met elkaar. Dankzij de stamboom voorin het boek probeer je het verhaal te volgen maar niet alleen familieleden worden uitgebreid besproken ook veel van de hovelingen. Tussendoor wordt nog de hele problematiek rond de Dertigjarige oorlog en andere bedreigingen voor Frankrijk besproken, evenals de landelijke problemen zoals de hongersnood en de pokkenepidemie. Als je niets weet over het Frankrijk in die tijd, de onderlinge verhoudingen tussen landen etc. gaat het je duizelen. In feite zou je het boek bij de computer moeten lezen zodat je op kunt zoeken waar de schrijfster het over heeft. Aan een kant schrijft Fraser heel gedetaileerd over personen en aan de andere kant walst ze over historische gebeurtenissen heen. Ze wilde kennelijk deze gebeurtenissen toch noemen omdat ze belangrijk voor die tijd waren. Maar toch...
Het is net als het boek over Marie-Antoinette een zeer gedegen stuk werk, het notenapparaat evenals de lijst met geraadpleegde bronnen zijn indrukwekkend, maar je ziet af en toe door de bomen het bos niet meer en dat is jammer. Echter, voor mensen die al een goede geschiedkundige kennis over die tijd hebben is het een fantastisch boek.
ISBN 9789046802540 | Paperback | 416 pagina's | Nieuw Amsterdam | oktober 2007
© Dettie, 27 januari 2011
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Marie Antoinette
Op 2 november 1755 schrijft graaf Klevenhüller, kamerheer aan het hof, in zijn dagboek 'Hare Majesteit is voorspoedig bevallen van een kleine doch volkomen gezonde aartshertogin.' Deze kleine aartshertogin, Maria Antonia, was het vijftiende kind van Maria-Theresia, koningin van Hongarije en keizerin van het Heilige Roomse Rijk, en keizer Frans Stefan.
Maria Theresia was ambitieus en haar kinderen werden strategisch uitgehuwelijkt binnen de vorstenhuizen van Europa. Zo ook Maria Antonia, op 14-jarige leeftijd werd zij uitgehuwelijkt aan de 15-jarige Lodewijk XVI, de latere koning van Frankrijk. Het leven aan het Franse hof was haar totaal vreemd. Ook moest zij opboksen tegen de invloedrijke Madame du Barry, de maîtresse van koning Lodewijk XV. Marie-Antoinette werd heen en weer geslingerd tussen haar functie in Frankrijk en de belangen van Oostenrijk. (Haar moeder oefende grote druk op haar uit.) Tevens waren er problemen rondom het consumeren van het huwelijk. Het duurde zeven jaar voordat dit daadwerkelijk plaatsvond. Dit niet consumeren veroorzaakte vele roddels die echter doorgingen toen zij bevallen was van haar eerste kind, een dochter. Later volgden nog drie kinderen waaronder een zoon. De erfopvolging was veilig gesteld.
Marie Antoinette interesseerde zich voor kunst en de natuur. Zij kreeg van haar man de Petit Trianon welke zij liet verbouwen en opnieuw inrichten. Zij had, volgens de schrijfster, een opvallend goede smaak. In de Petit Triaton liet zij een theater bouwen waar vele bekende acteurs acte de présence gaven. Zelf speelde zij ook graag toneel. In Versailles liet ze ook Le Hameau de la Reine oprichten; een nagemaakte uitvoering van een boerendorpje waar zij in eenvoudige kledij rondliep en 'boerinnetje' kon zijn. (in zoverre dat mogelijk was, als koningin zijnde). Het leven aan het hof ervoer zij als verstikkend.
Marie-Antoinette was niet geliefd bij het Franse volk, vele spotprenten en spottende gedichten werden over haar gemaakt.
De Franse Revolutie maakte een einde aan het hofleven. De koninklijke familie werd weggehaald uit Versailles en gevangen gezet in Parijs waar de rechtzaak tegen Marie-Antoinette gehouden werd. Het einde van Marie Antoinette is dramatisch, vreselijk en tragisch. Haar leven eindigde, zoals bekend, op het schavot.
De schrijfster heeft duidelijk bewondering voor Marie Antoinette. Uit alles blijkt dat zij graag wil aantonen dat zij niet die vreselijke koningin was zoals lange tijd aangenomen werd. Uit alles spreekt een compassie.
Op zich is het een interessant boek maar het was beter geweest als de schrijfster niet had laten verleiden tot het weergeven van zoveel details. Je schrok bij wijze van spreken als er een nieuwe hofdame genoemd werd, dan volgde een reeks van voorouders, details over het uiterlijk en karakter en al dan niet saillante details van deze dame. Ook veel rituelen, zoals het aanreiken van de kledingstukken, welke hofdame wat mocht aanreiken, de rangen en standen onder de hofdames enz. werden uitvoerig beschreven. De kapper, de veren in het haar, de kleding, wie aan het hof mocht leveren, de sierraden, niets ontbreekt in deze biografie, voor mij hoeft dat allemaal niet. Marie Antoinette wordt meer als een romanfiguur neergezet, maar misschien was ze dat ook wel.
Het kleine meisje dat de grote boze wereld binnen moest treden.
ISBN 9046801861 | Paperback | 567 pagina's | Nieuw Amsterdam | november 2006
© Dettie, mei 2007
Lees de reacties op het forum en/of reageer: