Over zij en ik
Marjoleine Oppenheim-Spangenberg

‘Naast de boterkoek met gember, het nummer in haar onderarm, een enkele matse met bruine suiker, kippensoep en warm pekelvlees met mierikswortelsaus op haar verjaardag, dat ze in de keuken vol vrienden in plakken sneed en serveerde met knapperig maanzaadbrood, had mijn moeder haar Joodse achtergrond weggestopt. Ze sprak zelden over het gezin en de familie waar ze vandaan kwam, haar schooltijd en jeugd in Arnhem. Als ik na lang aandringen iets te horen kreeg dan bleef het bij korte zinnen, ingehouden informatie, terwijl ze juist zo enthousiast en uitgebreid over andere dingen kon vertellen. Ik verstoorde haar evenwicht als ik doorvroeg over de tijd van voor de oorlog.’

Toch is dit boek verschenen, over zij en ik.
Marjoleine Oppenheim-Spangenberg wist natuurlijk wel dat haar jeugd onontkoombaar mede bepaald was door de oorlogservaringen van haar moeder, maar hoe precies, dat werd pas een prangende vraag nadat ze in 1995 met haar moeder en broer Auschwitz bezocht.
De verhalen komen los als haar moeder de plekken terugziet, waar ze mensonterende toestanden beleefde. Ze hoorde bij de vrouwen die, nadat ze via Westerbork in Auschwitz waren  aangekomen,  ter beschikking werden gesteld van een Weense arts, professor Clauberg. Hij voerde onvruchtbaarheidsexperimenten op hen uit.  Overplaatsing naar Birkenau maakte daar een eind aan, maar er volgden nog meer beproevingen: vlektyfus, de dodenmars, en vooral ook het machteloos moeten toezien dat vrienden en geliefden niet meer te redden bleken.
Terug in Nederland trouwde ze en kreeg twee kinderen:

'Ik was blij dat ik twee kinderen had gekregen die er niet joods uitzagen, daar ben ik heel lang als de dood voor geweest.’

Ze zagen er dan misschien niet joods uit, ze droegen wel de last van hun moeders oorlogservaringen.  Kleine dagelijkse dingen, voor de kinderen zo normaal, riepen bij hun moeder herinneringen op waardoor ze dichtsloeg, zich terugtrok in een onbereikbare wereld. Altijd hing er een spanning in huis, onbegrepen door de kinderen.
Een sjaaltje om het haar, een geranium als moederdagcadeau,  een stippeltjesjurk, allemaal dingen, waar haar moeder sterk op reageerde. De sfeer in huis was dan verziekt, de kinderen wisten niet waarom, met onzekerheid en terughoudendheid als gevolg.
Indrukwekkend verhaal, dat niet alleen vertelt over de oorlog, maar met name hoe deze traumatische ervaringen hun weerslag hebben op een tweede generatie.
De schrijfster vertelt over haar eigen leven, hoe haar moeder  ogenschijnlijk overdreven kon reageren op kleine gebeurtenis, waarna een hoofdstuk volgt waarin verteld wordt over hetgeen haar moeder meegemaakt heeft.
Zo begrijpt de lezer samen met de schrijfster  oorzaak en gevolg.  Het geheel is een integer geheel geworden, indrukwekkend en ontroerend.

ISBN  9789044530957 | Paperback | 223 pagina's | Uitgeverij De Geus | oktober 2013
Met zwart-witfoto’s, noten

© Marjo, 18 december 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer: