Klaas Swaak
Thuiskomst en andere verhalen
Het eerste verhaal De onzekere vertelt het verhaal van Fons Smeisters, geboren in 1918 te Brunssum. Vader werkte bij de Regout aardwerkfabriek en zijn broers werkten in de mijnen. Door de slechte gezondheid van Fons kon hij niet in de mijnen werken en kon naar de kweekschool in Maastricht. Hij kreeg een aanstelling als onderwijzer in het plaatsje Mheer. Alles prima zou je denken. In die tijd zou je je handen dicht mogen knijpen dat je zo'n baan kreeg. Toch...
Fons voelt desondanks niet gelukkig. Hij voelt zich niet prettig in zijn klas.
"Hij sprak niet spontaan over z'n werk, het moest er bijna uitgetrokken worden, tot hij vele maanden na zijn aanstelling tot z'n eigen schrik en verbazing die niet onderbroken werd, over z'n klasje begon. Over de armoede en de domheid, de hardvochtigheid van de kinderen jegens elkaar, de goedgelovigheid waarmee ze zijn woorden voor waar aannamen, en de - hij zocht naar woorden, maar die ontvielen hem plots - de gezeglijkheid, de achterlijkheid, de gelatenheid en de benepenheid in het dorp."
Op advies van zijn vader sluit Fons zich aan bij de plaatselijke fanfare. Hij leert de bewoners van Mheer daardoor beter kennen. Hij hoort over de smokkelroutes, over de armoede die mensen ertoe dreef om te smokkelen. Deze armoede drijft mensen tot het stemmen op de NSB, het is 1937...
En dan breekt de oorlog uit. Het smokkelen wordt minder vanwege de strenge controles maar langzamerhand komt het verzet op gang. Op een avond wordt Fons gevraagd mee te helpen Engelse piloten over de grens te brengen. Voor hij er erg in heeft zegt Fons ja...
"Was het om Jos een plezier te doen, zijn kameraad uit de fanfare? Was het de plotselinge spanning die de vraag opriep?
De vraag of hij er zich wel of niet mee had moeten inlaten hield hem nog steeds bezig toen hij al hoog en breed in Stadskanaal zat als onderduiker."
Zelf kijkt Fons er na zijn pensonering met gemengde gevoelens op terug. Hij werd tot held gebombardeerd maar was hij dat wel? In gedachten voert hij een gesprek met zijn gezin. Het drukt hem dat hij niet eerlijk geweest is over zijn gevoelens. Hij had alles gewoon geaccepteerd zoals het zich voordeed, er was niets heldhaftigs bij.
"Hij gaf toe dat hij geen held was geweest, maar dat hij ondanks al zijn twijfels in Stadskanaal toch nuttig werk had gedaan. Maar hij was niet principieel geweest. Hij was geen antinazi. Hij was een meeloper die aan de goede kant terechtgekomen was, meer niet."
In alle verhalen twijfelt de verteller aan zichzelf, ziet hij/zij de dingen die verkeerd aangepakt zijn. Voor mij is het titelverhaal De thuiskomst het sterkste verhaal, dat heeft het meest indruk gemaakt. Daarin wordt de avond weergeven dat een soldaat terugkomt van het oostfront na een jaar niets van zich hebben laten horen. Hij wordt uiterst koel ontvangen, zijn vrouw laat zich niet inpakken door zijn verhalen maar blijft realistisch en sceptisch. Erg mooi beschreven.
Het communisme, de NSB, de SDAP en de invloed van WOII worden veelvuldig in de verhalen genoemd. De verhalen zijn goed, mooi geschreven (op het laatste verhaal na, dat is vrij warrig) met een ondertoon van weemoed. Soms wordt er een beetje te uitgebreid over een omgeving verteld maar dat is niet echt storend.
In feite is het hele boek een bespiegeling van een tijd ver voor de oorlog (door jonge mensen verteld) tot ver na de oorlog (door oude mensen verteld). Maar de oorlog blijft de kern van de verhalen. Vrolijk zijn ze niet maar ook niet somber, het zijn verhalen waarin een al dan niet gewilde vorm van berusting de boventoon voert.
Eindconslusie: De verhalen op zich zijn goed maar het was prettiger geweest als er meer variatie in de onderwerpen had gezeten.
Gezien zijn mooie, beeldende schrijfstijl zal ik graag een volgend boek van deze schrijver lezen.
ISBN 9789054521839 | Paperback | 167 pagina's | Uitgeverij Passage | april 2008
© Dettie, juli 2008
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
