James Salter
Lichtjaren
“Leven is het weer. Leven is maaltijden. Lunch op een blauw-geruit kleed waar zout op is gemorst. De geur van tabak. Brie, gele appels, messen met houten handvat.“
Het is 1958. Nedra en Viri wonen met hun beide dochters in een landhuis vlak bij New York.
Nedra is mooi, ontwikkeld, een voorbeeldige gastvrouw en een innemende persoonlijkheid. Viri is architect, hij is wat gelijkmatiger dan zijn sprankelende vrouw.
Het lijkt een perfect plaatje, een welgesteld echtpaar in een prachtig huis met twee mooie, gezonde dochters, omringd door talrijke vrienden, die hun huwelijk en harmonie benijden, maar toch sluimert er iets onder de oppervlakte;
“Hun leven is mysterieus, het is als een bos; van veraf lijkt het een eenheid, kan het begrepen, beschreven worden, maar van dichterbij begint het los te laten, breekt het uiteen in licht en schaduw, van een dichtheid die verblindt.
Daarbinnen is er geen vorm, alleen wonderbaarlijke details die alles doordringen; exotische geluidjes, neerstromend licht, gebladerte, omgevallen bomen, diertjes die vluchten als er een takje breekt, insecten, stilte, bloemen.
En dit alles, afhankelijk, nauw verweeft, het is allemaal bedrieglijk. Er zijn twee soorten leven.
Er is, zoals Viri het zegt, het soort waarvan mensen denken dat je het leidt, en er is het andere.“
Zowel Nedra als Viri houden er minnaars op na, maar ook daarin valt niet de ultieme voldoening te vinden.
Viri vindt die ook niet in zijn werk, hij is architect, maar geen uitmuntend goede en ook Nedra haalt niet voldoende bevrediging uit het moeder en vrouw zijn. Zij wil reizen, ze wil haar horizon verbreden, ze wil iemand zijn.
Bij haar speelt ook de angst voor het ouder worden en de dood een grote rol, één van de belangrijkste thema’s van het boek.
Ze ziet met angst en beven haar eigen jeugd vervliegen en klampt zich vast aan de jeugd en schoonheid van haar mooie dochter Franca.
Ze wil via haar het leven ontdekken en voor de tweede keer triomferen, maar haar dochter wil daar niets van hebben, die wil zelf iemand zijn.
Ook de dood van haar vader, een van de mooist beschreven hoofdstukken van het boek, drukt Nedra met de neus op de feiten, zij is de volgende in de lijn;
“Het was afgelopen, voorbij. Opeens voelde ze het in haar lijf als een voorteken. Ze was weerloos. De weg was vrij voor haar einde.”
Langzaam zie je als lezer de verhoudingen veranderen, het huwelijk kraakt steeds harder in zijn voegen en uiteindelijk houdt het geen stand.
Nedra vindt eindelijk haar vrijheid. De droom die ze na haar scheiding voor zichzelf had, actrice worden en zo de wereld veroveren, wordt geen werkelijkheid, maar toch gebeurt er iets wonderlijks.
Terwijl ze eigenlijk niet vindt wat ze zocht in ambitie of bezit, verandert ze wel en vindt ze uiteindelijk toch rust. Ze verzoent zich zelfs met de dood die nadert.
Viri daarentegen is in eerste instantie totaal verloren zonder Nedra, hij is een zenuwinstorting nabij.
Hij vindt wel weer liefde en gaat zelfs de verbintenis van een huwelijk weer aan, maar Nedra blijft zijn grote liefde.
Ook zijn leven is niet geworden wat hij er van gehoopt had, maar toch komt ook hij uiteindelijk tot verzoening met het leven zoals het is.
Het wonderbaarlijke van dit boek is dat er weinig gebeurt en dat je toch geboeid blijft lezen.
Het onderscheidende van dit boek zit hem, behalve in de prachtige taal en zinnen, wat mij betreft vooral in de ondergrondse processen.
Niet voor niets komen er veel ondergrondse rivieren, als een teken van stille verandering, voor in dit boek.
Zonder dat het expliciet genoemd wordt zie en voel je dingen verschuiven en zijn de personages aan het einde ándere mensen dan in het begin van het boek.
Dat gebeurt uiteraard wel vaker in romans, maar hier gebeurt het sluipend, zonder één grote gebeurtenis, je moet goed opletten.
Wat het boek ook onderscheidt zijn de vele symbolen, ik beschreef de rivieren al, maar ook het licht en de seizoenen spelen een opvallende rol en vallen samen met het verloop van het boek.
En tot slot heeft het boek wonderschone beginzinnen, waardoor je vanaf het begin al bij je lurven gepakt wordt.
Ik vond het geen makkelijk boek, geen boek wat je even leest, maar als je je overgeeft en mee gaat in wereld zoals Salter hem ons schetst, staat je heel veel schoonheid te wachten.
ISBN 9789023482994 | Paperback | 397 pagina's | De Bezige Bij | 2014
© Willeke, 28 oktober 2014
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Lichtjaren
We maken kennis met Nedra en Viri beiden achter in de twintig woonachtig bij New York. Zij zijn voor de buitenwereld het ideale stel. Zij is een elegante, artistieke, intelligente aantrekkelijke vrouw en hij de charmante, goed uitziende, vriendelijke architect. Ze hebben een mooi huis, een goed inkomen en twee mooie dochters van zeven en vijf jaar. Maar schijn bedriegt.
Ondanks de vele vrienden die graag in het gezellige huis op bezoek komen, waarmee ze intense, diepgaande en interessante gesprekken voeren, voelt Nedra zich opgesloten in haar rol van (gast)vrouw en moeder.
Zelfs haar intieme omgang met Jivan zorgt er niet voor dat ze zich gelukkig voelt. Er blijft een bepaalde onvrede aan haar knagen. Nedra wil vrij zijn, haar eigen gang gaan, haar vleugels uitslaan.
Viri weet dat hij nooit een groot architect zal worden ondanks de vele opdrachten. Dat stoort hem, hij wil gekend, beroemd zijn om zij vak. Hij weet dat hij niet daadkrachtig is, alles teveel op zijn beloop laat. Hij weet dat hij van zijn vrouw afhankelijk is. Zij is het middelpunt van hun leven. Dankzij haar zijn ze graag geziene gasten. Toch wordt hij enorm verliefd en krijgt een seksuele relatie, wat natuurlijk ook weer misgaat omdat hij niet voldoende indruk maakt. Hij werkt er niet hard genoeg aan.
We volgen het stel gedurende hun huwelijksjaren. Alles kabbelt voort, de minnaar wordt gedumpt door Nedra en er komt een nieuwe. De kinderen gaan de deur uit, Viri en Nedra gaan eindelijk naar Europa wat een schok bij hen teweeg brengt. Vooral als ze kennismaken met een Engels echtpaar die écht gelukkig met elkaar zijn. Vlak na de reis gaan Viri en Nedra uit elkaar. Nedra reist opnieuw af naar Europa, het continent is haar uitstekend bevallen. Zij stort zich op het culturele en kunstzinnige leven. Viri stort in, kan nauwelijks zijn draai vinden in het lege huis. Het besef dat alles voorbij is komt hard aan. Toch worstelt hij zich er weer bovenop. Een illusie armer maar vele ervaringen rijker.
Wat maakt dit boek zo anders dan andere boeken? Dat wordt veroorzaakt door de taal en de stijl.
Het lijkt alsof James Salter ons door een camera laat kijken. Af en toe krijgen we een totaalbeeld, een overzicht, waarna plotseling ingezoomd wordt op een van de personages of de omgeving. James Salter zwenkt soms ook ineens af en laat ons een nieuw beeld zien waardoor je even van je stuk bent. Je denkt heel even Waar ben ik nu? Wie is degene die aan het woord is? Het maakt dat je heel alert blijft. Opvallend is het gebruik van de seizoenen in het verhaal. Veel hoofstukken beginnen met het benoemen van het seizoen. De zomerperiodes zijn ook zomers, vol licht en gelach. De periodes in de herfst zijn bedachtzaam, meer in zichzelf teruggetrokken. De seizoenen kondigen als het ware de sfeer aan.
James Salter geeft ons een beeld van een jong gezin waarvan de personages zich langzaam bewegen naar het onontkoombare einde. Nedra wil leven en genieten en de dag plukken, ze wil haar naderende ouderdom ontkennen. Viri daarentegen ziet maar al te goed wat was en wat er nu is. Het totale besef van een naderend einde maakt hij soms radeloos en hulpeloos. James Salter weet dit in prachtige bewoordingen weer te geven.
En die mooie beschrijvingen, overpeinzingen maken het boek zo prachtig. Ondanks de afstandelijke camera-achtige vertelling voel je je toch betrokken bij het verhaal omdat Salter situaties beschrijft die iedereen wel kent. De twijfel, de vreugde, de liefde, de teleurstelling. Alle dingen die in een mensenleven voorkomen heeft Salter op zijn eigen unieke manier verwerkt in dit boek. Prachtig!
Zie ook het interview met James Salter in het programma Nieuwsuur
ISBN 9789023482994 | Paperback | 397 pagina's | De Bezige Bij | april 2014
(Eerste Amerikaanse druk 1975) Uitstekend vertaald door Peter Verstegen
© Dettie, 26 oktober 2014
Lees de reacties op het forum en/of reageer: