Jaap Scholten
De wet van Spengler
‘In moeilijke situaties was er ineens die verbondenheid en intensiteit met mama en mijn broers, waar we gewoonlijk als een stel autisten bij elkaar hadden gezeten en het ophalen van vechtpartijen het intiemste was waartoe we in staat waren. We begonnen pas te functioneren in tijdens van oorlog. We waren gemaakt voor de waanzin. Eindelijk kwamen wij, moeder en haar zonen, pas in leven als de noodtoestand was afgekondigd.’
Of komt de wet neer op het gegeven op het gegeven dat men in de familie niet sterft aan een slopende ziekte?
‘Auto’s, motoren, treinen, vliegtuigen, kettingzagen. Daar ging onze familie aan ten gronde, niet aan op hol geslagen celdeling.’
Want dat is toch het verhaal van dit boek: de dood van de oudste broer van het gezin Spengler (wie ‘Tachtig’ kent, kent de familie) Het bestaat uit twee delen, waarin het eerst vooral vertelt over de familie in relatie tot de schrijver, die zijn leven in Roemenië slijt, maar vaak op de thuisbasis, de stad E. in Twente te vinden is. Het gezin heeft veel doorstaan, maar is tenslotte tot een rijkdom gekomen die hen allemaal in staat stelt levens te leiden waar menig Nederlander alleen van droomt. Intussen is er die hechte familieband, die nog sterker wordt als de oudste van de broers, Julius, zwaar ziek wordt en gedoemd is te sterven.
Voor mij was het een trage roman, en sinds ik ergens las dat iemand het een mannenboek noemt, denk ik te weten waarom. Het gaat inderdaad veel over dingen die echt voor mannen zijn: jagen, vechten, een landgoed bestieren. Maar net zo goed is dit een gevoelig boek, een persoonlijk verhaal over de dood van een geliefde. Sentimenteel. En dat is dan weer vrouwelijk. En dit soort sentimentaliteit is ook niet echt wat ik graag lees.
Dat is desondanks het boek niet weg heb gelegd is een compliment voor Scholtens schrijfstijl.
Scholten schreef het overgrote deel van de roman na de zomer, waarin zijn broer Jan Willem aan kanker overleed. Hij droeg de roman aan zijn oudste broer op. ‘Ik moet dicht bij mezelf blijven. Wat soms lastig is, want ik ben veel te keurig opgevoed. Als schrijver moet je soms rücksichtslos durven zijn - en ik pas nogal eens zelfcensuur toe, wil de mensen om me heen vooral niet kwetsen.’ Het was dan ook niet meer dan logisch, dat hij zijn broer om toestemming vroeg dit verhaal te schrijven, benadrukt Scholten. ‘Hij was de ultieme autoriteit. Als hij het niet gewild had, dan was het een andere roman geworden, een ander soort familiegeschiedenis. Zo’n amateur ben ik ook wel weer.’
Jaap Scholten debuteerde met Bavianehaar Chipolatapudding en publiceerde daarna de roman Tachtig, die juichend werd ontvangen door pers en publiek. Binnen een paar maanden werden er meer dan 20.000 exemplaren verkocht. In 2000 verscheen zijn roman Morgenster. Scholten leeft sinds enige jaren in Hongarije, en schrijft columns en brieven voor NRC Handelsblad.
ISBN 9789025435509 | Paperback | 268 pagina's | Uitgeverij Contact | november 2010
© Marjo, 26 december 2011
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
Kameraad baron
Jaap Scholten
Jaap Scholten geeft in Kameraad Baron een levendige beschrijving van de ondergang van de Transsylvaanse aristocratie, die in 1947 onder het communisme massaal werd vervolgd. Scholten - zijn vrouw is een nazaat van de adel afkomstig uit hetzelfde gebied - bereisde vanaf de val van Ceaucescu in 1989 veelvuldig Transsylvanië, raakte daar onder de indruk van de schoonheid van het landschap en tegelijkertijd geïntrigeerd naar het verhaal achter de verdwijning van de aristocratie, die hier eens een belangrijke maatschappelijke rol vervulde.
Het is een schrijnend verhaal over een bevolkingsgroep die 3 maart 1949 massaal, in een wel doordachte campagne, van hun bed werd gelicht, van al hun eigendommen werd beroofd en gedeporteerd naar willekeurig welke plaats. Op de plek waar zij belandden, waren ze vaak aan de genade van de bewoners overgeleverd. Door handarbeid voor hen te verrichten probeerden zij een mager kostje bij elkaar te scharrelen.
Velen werden echter gedwongen tot dwangarbeid, werden vermoord of kwamen om door de schrikbarende ontberingen. Als dit lot je bespaart bleef, was veelal een kelder, zolder of werkplaats de enige beschikbare plek om te wonen. In hun identiteitspapieren werd met een stempel DO opgenomen wat stond voor Domiciliu Obbligatoriu (letterlijk: verplichte woonplaats), zij mochten de plaats waarnaar zij verbannen waren niet verlaten. Zij mochten uitsluitend handwerk verrichten, moesten zich wekelijks bij de militia melden en werden nauwgezet door de Securitate in de gaten gehouden.
Scholten interviewde vele overlevenden en nazaten van adellijke geslachten uit Transsylvanië, waarbij naast de intrieste verhalen ook de sterke overlevingsdrang een bepalende drijfveer bleef. Zoals bijvoorbeeld het ontroerende verhaal van de stokoude Erszébet T., pseudoniem, in 1920 geboren op het familiekasteel in Dornafalva als Erszébet gravinT, uit een familie die reeds in de dertiende eeuw werd vermeld, die werkte tijdens het communisme als dienster en schoonmaakster. Het totaal geruïneerde kasteel is op papier aan haar gerestitueerd. Deze geestelijk ongebroken vrouw leeft de helft van het jaar in een blokhut in de heuvels bij Márianosztra.
Zo worden er in Kameraad Baron veel personen opgevoerd met ieder hun eigen unieke verhaal. Van de nazaten hebben sommigen het plan opgevat om iets van de oude luister te herstellen, niet de oude feodale verhoudingen natuurlijk, want die zijn voorgoed verleden tijd. In oude tijden kon de adel soms fungeren als buffer tegen een al te tirannieke vorst en deze afzetten. Tegenwoordig heeft de adel echter geen enkele politieke macht meer.
Met Kameraad Baron heeft Scholten een stuk geschiedschrijving toegevoegd over het onmenselijke geweld in de 20e eeuw tegen een bevolkingsgroep die het even als de joden, zigeuners, homo’s en alle andere vervolgde groepen uiteraard nergens aan verdiend kan hebben.
ISBN 9789025431549 | Paperback | 421 pagina's | Uitgeverij Contact | november 2010
© Cavendish, 31 juli 2011
Lees de reacties op het forum en/of reageer: