Bernardo Soares (Fernando Pessoa)
Boek der rusteloosheid
Fernando Pessoa, die voor dit boek de schrijversnaam Bernardo Soares gebruikt, had dit geluk niet: zijn onovertroffen beschrijvingen en notities van zijn eindeloos melancholische gemoedstoestanden werden pas 47 jaar na zijn dood uitgegeven onder de titel Livro de Desassossego. Vergeleken met de drie bovengenoemde schrijvers kunnen we hem misschien de pessimist in het kwadraat noemen. De paradox is dat hij dat zelf niet toegeeft. Op een van de eerste bladzijden lezen we: “Pessimist-zijn betekent alles als tragisch opvatten en een dergelijke levenshouding is overdreven en lastig.”
Zowat alles wat hij waarneemt, alles wat hij meemaakt, wat niet veel is want hij leidt een saai bestaan als eenvoudig boekhouder op een handelskantoor, alles wat hij denkt maakt hem somber tot in het diepst van zijn ziel. Hij beschrijft dit zo weergaloos origineel, zo vol absurde en poëtische invallen dat je het boek in bijna extatische bewondering blijft lezen.
Fernando Pessoa is volkomen op zichzelf gericht, cynisch tegenover de rest van de mensheid maar ook tegenover zijn eigen persoon.. . Maar je vindt bij hem weinig zelfbeklag, hij verheft zich boven de meelijwekkende werkelijkheid door zijn superieure dromen, waardoor hij zich een keizer waant en boven de massa verheven. Zijn notities wemelen van de meest fantastische paradoxen waarvan je bij eerste lezing soms denkt dat het complete nonsens is maar als je doorleest accepteer je dat dit bij zijn stijl hoort, de onbarmhartige ontmaskering van het menselijk denken en handelen. Een voorbeeld:
“De werkelijkheid zien als een illusie en de illusie als de werkelijkheid is even noodzakelijk als zinloos.”
Je knippert even met de ogen na zo’n zin maar na enig doordenken besef je dat hierin vier psychologische en filosofische waarheden zijn verwoord. Ook de dichter Pessoa komt voortdurend aan het woord, het dichterschap is misschien wel zijn eerste natuur ofschoon alles in dit boek als proza is geschreven. Ik geef hieruit een passage als gedicht weer:
Een schoot of een wieg of een warme arm om mijn hals…
Een stem die zacht zingt of me aan het huilen lijkt te willen maken...
Het knisteren van het vuur in de haard…
Warmte in de winter…
Het wegglijden van het bewustzijn…
En daarna geluidloos een rustige droom in een grenzeloze ruimte,
draaiend tussen sterren, als de maan…
Uit dit boek zijn de sterren veelvuldig te plukken, zonder telescoop, als je geluk hebt zelfs zonder leesbril. Maar vergis u niet, het is geen roman, het is een verzameling beschrijvingen, invallen, dromen en filosofische bespiegelingen. Het lijkt alsof je hoofd tussen twee elektroden zit en er een milde elektrische stroom van mooie woorden en onverwachte ideeën doorheen gaat die je hersencellen heilzaam herschikt tot een eindtoestand van bevredigende en weldadige rust. Na het lezen van dit boek kunt u misschien een even mooie zin als de voorgaande produceren, waartoe ik onvermoed ook in staat bleek. Het enige dat u nodig hebt is het vermogen u in te leven in de geest van een ander. Het lezen van dit boek is als het luisteren naar een muziekstuk maar dan met een hoger bewustzijn.
Nog twee juweeltjes, als toevallige vondsten, u zult zonder twijfel nog mooiere vinden want de schatkamer van Pessoa is rijk gevuld:
…De wereld een mestvaalt van instinctieve krachten, die in de zon echter glinstert als licht en donker goud.
…Geen enkele briljante gedachte kan ingang vinden als ze niet een element van domheid in zich draagt. Het collectieve denken is dom omdat het collectief is: niets passeert de slagboom van het collectieve zonder er het grootste deel van de intelligentie die het in zich bergt als tolgeld achter te laten.
ISBN 9029563133 | Paperback | 649 pagina's | De Arbeiderspers | 2005
Vertaling van de Zenith-editie van Livro do Desassossego © 1998 Vertaler: Harrie Lemmens
© Pieter W., februari 2008
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
