Mevrouw Couperus
Sophie Zijlstra

Maandag 2 juli 1900 vroeg in de ochtend.
Na een doorwaakte nacht, wachtend op haar man, wil Elisabeth Baud-Couperus uit haar stoel opstaan als hij eindelijk thuiskomt. Dan blijkt dat ze niet meer kan lopen...
Hiermee begint het schitterende verhaal over mevrouw Couperus, een zeer intelligente vrouw. Zoals gebruikelijk in die tijd wordt haar verlamming, na allerlei onderzoeken, gezien als een 'hysterische aandoening'. Uiteindelijk besluit ze naar dokter Bende te gaan, een arts die vrij nieuwe methodes toepast om mensen te genezen, te weten... hypnose en suggestie.
De hoofdstukken geven afwisselend de notities weer van hetgeen dokter Bende te horen krijgt als Elisabeth onder hypnose is en de gedachten van Elisabeth zelf als zij thuis is...

"Dit is het laatste station: hypnose. Er zijn nieuwe inzichten die stellen dat fysieke kwalen veroorzaakt kunnen worden door de ziel. We hebben een lichaam en een ziel. Het ene is even belangrijk als het andere. Een mens is een optelsom van beide en niet slechts een verlengstuk van het lichaam. De ziel is aan de beurt om mee te experimenteren, nu het lichaam zijn grootste geheimen heeft blootgegeven. Artsen verdringen zich om het landschap van de ziel in kaart te brengen. Hysterische vrouwen mogen zich in de buitengewone belangstelling van artsen verheugen. Hun landschap moet zo grillig, ongenaakbaar en angstaanjagend zijn dat men het graag ontdekt."


Middels deze afwisseling in perspectief ontvouwt zich langzamerhand het verhaal vanaf de gezamenlijke jeugd met Couperus tot en met hun huwelijk.
Elisabeth is zijn 'secretaresse', zij schrijft zijn manuscripten in het net, onderhoudt de contacten en is de drijvende kracht achter Couperus. Door haar verlamming kan zij niet meer voor hem werken. In de in het boek gepubliceerde brieven aan zijn uitgever maakt Couperus duidelijk dat zijn vrouw 'niet wel' is. Elisabeth zelf is erg met haar innerlijke strijd bezig, ze heeft repeterende dromen over een stenen trap van drie treden, maar komt er niet achter wat die droom betekent.
Onder hypnose blijft Elisabeth zichzelf herhalen en dokter Bende besluit tot een andere aanpak, hij neemt haar mee naar het sombere huis in Baarn waar zij met haar grootouders woonde, daar vertelt zij over haar jeugd in Batavia. Zij en Couperus speelden vaak samen, ze vertelt over de starre opvoeding in het grauwe, donkere Nederland, wat het verschil is in het ervaren van en het leven in de twee landen.
Langzamerhand krijgt ze vertrouwen in de arts en op een dag vraagt ze hem waarom hij niet naar haar man vraagt.


Dokter, als u mij zou vragen: Vertel eens iets over je man, over je huwelijk, over je leven samen, dan zou ik het volgende zeggen: Er is niets wat ons bindt dan het goud van de trouwringen die wij dragen, dan de inkt van de huwelijksakte die wij ondertekend hebben, dan de maaltijd die wij gebruiken.[...]
"Hij had mij nodig dacht ik. We besloten te trouwen. Ik voelde, dacht te voelen, dat zijn emoties net zo sterk waren als de mijne.[...] We waren anders dan andere verloofde mensen[...] Maar anders waren wij beter, dacht ik, vond ik. [...] Het was een luchtkasteel, dokter."
Couperus kan haar de liefde niet geven die zij verlangt.
"Het is deze vrouw, dokter, die op een dag niet meer kan lopen...[...] Er is geen liefde of passie in háár leven, want zij heeft alles geofferd voor de illusie die ontstaan is toen zij jong was, kwetsbaar... [...]


De gesprekken leiden tot een climax die ontluisterend en bevrijdend is, eindelijk is haar droom over de trap verklaard.

Wat het verhaal zo bijzonder maakt is dat de gesprekken zo ongelofelijk boeiend zijn. Tevens leveren ze een tijdsbeeld op wat betreft de psychiatrie. Freud was net 'ontdekt', zijn methodes (o.a. Traumdeutung) werden voorzichtig toegepast. Het onderbewuste werd belangrijk. De schrijfster heeft heel knap het begin van de psychoanalyse en het leven van Elisabeth Couperus door elkaar weten te vlechten. Het resultaat is een adembenemend en indrukwekkend verhaal waarbij je niets anders dan respect kan voelen voor mevrouw Couperus én de schrijfster die zeer gedegen onderzoek heeft gedaan naar het leven van Elisabeth Baud-Couperus.
Een schitterend debuut, onbegrijpelijk dat dit boek niet de shortlist voor de debutantenprijs heeft gehaald.

ISBN 9789025422899 | Paperback | 186 pagina's | Uitgeverij Contact | september 2007

© Dettie, januari 2008

Lees de reacties op het forum en/of reageer:

Mevrouw Couperus
Sophie Zijlstra

Wederom een boek over de vrouw van een beroemd schrijver, maar al is dat thema dan niet origineel, als de uitwerking goed is kom je een heel eind. Ik vind dat Sophie Zijlstra er een goed boek van gemaakt heeft. Ze heeft een korte periode uit het leven van mevrouw Couperus genomen, die je kunt volgen in de vorm van de ik-figuur, mevrouw Couperus zelf dus. Dit is in de tegenwoordige tijd geschreven. Daaromheen wordt een grotere periode omschreven door middel van flashbacks en een epiloog. Die grotere periode omvat de tijd waarin de heer en mevrouw C. elkaar kenden tot zijn dood(1875-1922). De kern echter is de zomer van 1900, waarin mevrouw ziek was. Zij kon om onverklaarbare redenen niet lopen en kwam onder behandeling bij de psychiater Bende. Tot zover de feiten, die controleerbaar zijn in andere boeken.

Wat betreft die zomer zijn er de brieven van Louis Couperus die ook in het boek opgenomen zijn. De man mag ook in een hoofdstuk zijn woord doen, over zijn eigen dromen en de problemen die hij vanwege die onmogelijk te realiseren dromen heeft. Maar het is vooral mevrouw Couperus die het moeilijk heeft met hun tragische huwelijk. Ze weet in haar onderbewustzijn wel waarom hun huwelijk niet is zoals andere, maar ze heeft dat feit verdrongen. Ze wil zo graag zijn liefde, en ze kan niet erkennen dat dat onmogelijk is.
Als ze op een avond weer eens op haar man heeft zitten wachten en hij tenslotte diep in de nacht thuiskomt, lijkt hij niet eens op te merken dat ze bezorgd is geweest. Door haar gewoon maar goedenacht te wensen vernedert hij haar als het ware, en zij reageert door zich letterlijk neder te laten vallen. Een periode van hulpeloosheid volgt. Terwijl ze onder behandeling van een psychiater komt, dringen zich beelden aan haar op: drie treden... wat beteken ze? Waar bevinden ze zich?

Via een afwisseling in vertelperspectief, de brieven, de verslagen van de dokter, en zelfs een verhaal dat mevrouw Couperus verzonnen heeft, komt de lezer er pas langzaam achter wat er precies aan de hand is. Die manier van schrijven levert spanning op, dat leest lekker weg. De keuze van de tegenwoordige tijd is een goede keuze vind ik, het maakt het directer. Je staat dichterbij de ik-figuur.
Je moet je wel constant voor ogen houden in welke tijd het boek speelt, want in onze ogen is ze nogal naïef. En er kan blijkbaar ook niet gepraat worden. Is ze bang van haar man? Als ze aan tafel zitten met de uitgever en diens vrouw vertelt ze over haar weigering mee naar het strand te gaan. Ze noemt dan haar man 'die schrijver', en zelfs 'de man van die vrouw' . Als ik de brieven lees van meneer Couperus, dan begrijp ik dat helemaal. Geen makkelijk persoon! Ondanks de problemen waar ook hij me te kampen had.
De scène, erg filmisch, waarin ze zich alleen aan het strand bevindt vind ik prachtig..je ziet al die figuren zo aan je eigen oog voorbij trekken. Heel mooi!
Je krijgt medelijden met deze vrouw die het slachtoffer van haar tijd was. Wat me wel verbaasd heeft is dat de dokter, een psychiater die toch de nodige studie en ervaringen moet hebben, zegt niets te weten over 'het probleem'! Nou ja...

ISBN 9789025422899 | Paperback | 186 pagina's | Uitgeverij Contact | september 2007

© Marjo, maart 2008

Lees de reacties op het forum en/of reageer: