Lulu Wang
Het Lelietheater
Nu zeggen aantallen en herdrukken niet alles over kwaliteit. En uitbundig lovende kritieken vlak na het verschijnen ook niet persé. Daarom leek het mij, tien jaar na dato, een mooi moment om dit boek zelf eens te proeven. Hoewel het op zich een interessant en aangrijpend boek is, viel het me toch tegen. Ik zal hieronder uitleggen waarom.
In Het lelietheater worden 3 jaren beschreven uit het leven van een tiener in China, tijdens de Culturele Revolutie van Mao TseTung. Drie verhaallijnen worden vervlochten tot een omvangrijke, deels autobiografische, roman. De psychologische ontwikkeling van de hoofdpersoon, het meisje Lian, vormt de hoofdlijn, met daarnaast de politieke ontwikkelingen en sociale structuren in China destijds en de (onmogelijke) vriendschap tussen Lian en Kim (een klasgenote uit een lagere kaste).
In een interviewover haar boek met Hans Marijnissen in Trouw (8 febr.1997) zegt Lulu Wang, dat het lang geduurd heeft voor ze over deze periode in haar leven kon schrijven: ze had voldoende afstand nodig om emoties te laten zakken en de gebeurtenissen te analyseren. Heel begrijpelijk, maar naar mijn gevoel heeft ze de afstand te groot laten worden: Lian komt niet geloofwaardig over. Zij lijkt tussen al haar leeftijdgenoten de enige te zijn die onrechtvaardigheden (voortkomend uit het kaste-systeem, dan wel de Mao-politiek) herkent en veroordeelt. De aangrijpende scènes over hersenspoelingen, vernederingen en wrede behandeling van de intellectuele klasse (waar zij en haar ouders toe behoorden), de intriges, het verraad, de steeds wisselende politieke wind, de onzekerheid: het wordt allemaal overtuigend beschreven en laat een diepe indruk achter. Maar de reacties van Lian daarop en haar opgetekende gedachten zijn te nuchter voor iemand die zich temidden daarvan bevindt. En de drijfveer van Lian achter de strijd om de vriendschap met Kim op te bouwen en te behouden (zelfs als dat bijna tot fatale gevolgen leidt) wordt ook niet duidelijk. Dan lijken de handelingen en reacties van Kim (die als kind uit een lagere kaste door de rest van de klas geminacht, getreiterd en mishandeld wordt) een heel stuk realistischer. Ook de moeder van Lian komt wat vreemd over: ze maakt zich zorgen om de gezondheid van haar kind, maar mept er bij het minste geringste op los.
De titel van de roman: Het lelietheater verwijst naar een meertje achter het opvoedingskamp waar Lian met haar moeder verblijft. Het wordt door haar zo genoemd, omdat ze daar, voor een gehoor van kikkers en libellen, “lezingen” houdt over de kennis die ze aangereikt krijgt van verschillende vooraanstaande geleerden uit het kamp, die haar les geven. Een voorrecht, zegt ze in haar inleiding. En dat is ongetwijfeld ook zo. Deze schoolse kennis en de levenswijsheid die ze haar trachtten bij te brengen (als tegengif voor de hersenspoelingen op gezag van Mao) hebben ongetwijfeld een rol gespeeld bij het schrijven van deze roman. En zo ontstond het redelijk denkende, rechtvaardige meisje Lian in Nederland van Nu, als ongeloofwaardige hoofdpersoon in een boek over het China van Toen.
Het succes van de roman in 1997 is wel te verklaren. Voor wie zich een beeld wil vormen van wat zich op het persoonlijke vlak afspeelde ten tijde van de Culturele Revolutie in China is dit een aangrijpend verhaal. De indoctrinaties, de waanzinnige redeneringen, de enorme, zinloze vernietiging van culturele verworvenheden en kennis, de armoede van het merendeel van de Chinezen en de kansloosheid van de laagste kaste, ook ten tijde van deze politieke omwenteling: ze worden schrijnend duidelijk. Hoeveel wist de gemiddelde Nederlander daarvan in 1997?
Maar literair is de ophemeling wat overdreven lijkt me. De plot van het verhaal (de wraak van Kim op de hogere kaste-klasgenoten) is aanvaardbaar, maar niet overtuigend. De structuur komt gekunsteld over. Eerst een jaar in het heropvoedingskamp bij haar moeder, dan het jaar dat daar aan vooraf ging, en daarna weer het jaar na het kamp. In de verhalen geregeld flash-backs die niet altijd logisch zijn. Het taalgebruik is geforceerd: na een aantal bladzijden komt er plotseling een wisseling van stijl. De rustige, verhalende stijl past toch wat beter bij de kern van het verhaal dan de plotseling poëtisch beschrijvingen: “Midden augustus. De vuurbal van de middag verhitte de dikke, witte wolken tot roze stoom. De boombladeren krulden op tot ze tenslotte met een zucht –krits- hun kop lieten hangen en hun poging tot overleven opgaven.” Samengevat: goed om kennis van genomen te hebben, maar niet iets om nog eens te lezen.
Amsterdam, Vassallucci, 1997. Paperback, 495 p. ISBN: 90-50000-058-4
ISBN 902254494X | Paperback | 495 pagina's | Uitgeverij Boekerij | 2006
© Jannie Trouwborst, januari 2007
Lees de reacties op het forum en/of reageer:
