Dat was het dan
Lionel Shriver

Shep Blaker heeft een droom. Al sinds hij door het ontwikkelingswerk van zijn vader er achter kwam dat je in Afrika met één dollar veel meer kunt dan in Amerika heeft hij alles in het werk gesteld zoveel mogelijk van die dollars in zijn bezit te krijgen en op een goeie dag alles achter zich te laten en weg te gaan. Hij begint een klusbedrijf wat hij goed weet te verkopen, hij maakt met zijn vrouw de ene na de andere research-trip om uit te zoeken welk land het méést geschikt is, en wacht het goede moment af om weg te gaan. Dat moment lijkt alsmaar te verschuiven zodat hij inmiddels weer loonarbeider is in zijn eigen ex-bedrijf, en er achter zijn rug openlijk gegniffeld word om zijn eeuwige voornemen om weg te gaan.
Het wordt tijd het woord bij de daad te voegen. En met die scene opent het boek.

Een man van middelbare leeftijd zit op het bed en pakt zijn koffer... Hij heeft drie tickets gekocht, voor hemzelf, voor zijn vrouw en voor zijn zoon, maar in de loop van de jaren is het meer zijn droom geworden dat hun droom, en eigenlijk gaat hij er van uit dat hij alléén het land voor altijd zal verlaten. Maar het verlangen naar zijn tweede leven is sterker dan wat dan ook.
Op dat moment komt zijn vrouw Glynis binnen met een verpletterende mededeling dat ze een mesothelioom heeft, een zeldzame en meestal dodelijke vorm van kanker. Van het ene op het andere moment ziet de wereld er totaal anders uit, en begint er een strijd die een totale omwenteling van de onderliggende verhoudingen en van de vaste zekerheden van hun bestaat tot gevolg heeft.


Als je iets van dit boek kunt zeggen is dat het overweldigend is, het gaat niet over één maar over twéé destructieve levensbedreigende ziektes, en andere catastrofale gebeurtenissen worden ook nog eens niet geschuwd. Geen detail word gespaard, de fysieke aftakeling en alle strijd die daar bij komt kijken word minutieus beschreven. Het gaat over de dood, en de eenzaamheid van mensonterend ziek zijn.
Het gaat ook het ziektekostensysteem van de middenklasse van Amerika in het Bush-tijdperk want tot gevolg heeft dat de zeven ton die Shep aan het begin van het boek op zijn rekening heeft staan smelt als sneeuw voor de zon.
Het gaat er ook of je moet blijven behandelen als je weet dat het slechts enkele weken, van zeer slechte kwaliteit, zal opleveren. Dreigt het gevaar niet dat je zo’n behandeling tóch gaat doen omdat hij nu eenmaal voor handen is, en omdat kanker tot een strijd verworden is die je kunt winnen, zodat stoppen voelt als verliezen. Het gaat kortom over zaken van leven en dood.

De toon van dit boek is geen moment sentimenteel, maar soms snoeihard,ironisch, cynisch, en soms zelfs humoristisch. Zelfspot wordt niet uit de weg gegaan. Wat het draagbaar maakt om al dit leed te lezen. Het boek is af en toe genadeloos en nietsontziend eerlijk. De echtgenote laat haar man, die in eerste instantie tenslotte bereid was zonder haar aan zijn nieuwe leven te beginnen, uit wraak met genoegen vernederend werk doen bij zijn ex-bedrijf doen, de echtgenoot maakt, net uit het zicht van zijn zieke vrouw, de berekening dat als ze nú zou sterven er net nog genoeg geld over zou zijn voor zijn tweede leven.
Een mens kan in het heetst van de strijd op gedachten stuiten die hij niet voor mogelijk had gehouden, en geen van de diepste motieven van de mens blijft onbedekt in dit boek. Ook de minder fraaie niet
Maar uiteindelijk is het toch ook een boek over de liefde, met al zijn lek en gebrek, en in een van de zwaarste omstandigheden die mensen treffen kan. Geen suikerzoete liefde maar liefde met je poten in de modder, en met vallen en opstaan.

Het is bijna raar om een boek met zovéél leed aan te bevelen. Ik denk ook niet dat het voor iedere lezers geschikt is, maar het boek ráákte mij. Het zette me aan het denken. En het is erg goed en intelligent geschreven.
Een van de sterke dingen van het boek vond ik dat het steeds twéé kanten laat zien, twee meningen, twee type personages, twee manieren van naar de wereld kijken. En zoals het hoort in goede literatuur verschuiven de meningen, gelooft de gelovige vader niet meer aan het eind van het boek, en vind de ongelovige zoon dit jammer, en sjoemelt de brave rechtschapen Shep schaamteloos, hopend dat zijn immer sjoemelende beste vriend het zal zien en trots op hem zal zijn.


Mijn enige kritiekpunt is de titel van het boek.
Een boek wat zoveel indruk maakt had toch wel een betere titel verdiend dan “Dat was het dan”. De Engels titel luidt “So much for that” wat ik ook niet al te sterk vind, maar altijd nog sterker dan “Dat was het dan”.
Al had de nietszeggende titel wel weer tot gevolg dat ik totaal niet was voorbereid op de heftigheid, de impact en kracht van dit boek, en dat ik dus ondanks al het leed prettig overrompeld was door de wetenschap een goed boek te pakken te hebben.

ISBN 9789025435356 | Paperback | 541 pagina's | Uitgeverij Contact | november 2010
Vertaald door Maarten Polman

© Willeke, 19 januari 2011

Lees de reacties op het forum en/of reageer: