Het verzuim van de dood
José Saramago

Hoe ziet de wereld er uit als er niemand meer dood gaat? Een intrigerend thema, dat onmiddellijk nieuwsgierig maakt. In de handen van een schrijver als Saramago zou dat zomaar een meesterwerk kunnen opleveren. Het boek begint dus met de mededeling dat er niemand meer dood gaat. Na de eerste vreugde begint men in dit imaginaire land toch wel een beetje te twijfelen. Wat gaat er gebeuren met al die arme zielen die tussen leven en dood zweven? Waar moeten alle oudjes naar toe, als de verzorgingshuizen ("tehuizen voor de gelukkige zonsondergang") vol raken en er geen plaats meer vrij komt? De problemen stapelen zich op. Ziekenhuizen, begrafenisondernemingen, verzekeringsmaatschappijen, de R.K. kerk, iedereen begint zich steeds meer zorgen te maken. Een oude, doodzieke boer vraagt zijn dochter hem naar de grens te brengen om in het buitenland, waar niets aan de hand is, te kunnen sterven. De maffia duikt onmiddellijk in dit gat in de markt. De regering kan niets anders doen dan het oogluikend toelaten. En net als iedereen aan het idee gewend is, krijgt de dood medelijden, en besluit weer zoals vroeger toe te slaan. Dit keer dan wel met een waarschuwing vooraf, in de vorm van een brief, zodat iedereen de tijd heeft zijn zaakjes te regelen.
Hier begint het tweede deel van het boek. Het verhaal wordt nu vanuit het gezichtspunt van de dood verteld, en vanaf hier gaat het helemaal mis. De persoon van de dood zwalkt heen en weer tussen bovennatuurlijke krachten en menselijke ongemakken. Zij kan zich voordoen als een skelet, als een gasvormige wolk of de gedaante van een mens aannemen, maar ze krijgt een lamme hand van het brieven schrijven, die ze vervolgens met een enkel gebaar op weg naar haar slachtoffers stuurt. Ze kan overal tegelijk aanwezig zijn, maar ze woont in een soort kelder met kaartenbakken vol steekkaarten, die zichzelf automatisch up to date houden. Een dieptepunt vond ik het moment dat ze op haar knieën gaat zitten en de schrijver zich blijkbaar opeens herinnert dat ze daar als onzichtbare wolk aanwezig is en dus geen knieën heeft. "Ze had zich omgevormd tot een heel lichaam, zodat ze nu knieën, benen, voeten en armen en handen had......" zo lost hij dit probleem dan op.

De politie probeert haar te vinden aan de hand van reconstructiefoto's en een grafoloog kan uit haar handschrift alleen maar concluderen dat de schrijfster een seriemoordenaar is en tegelijkertijd dat ze dood is. Bij tijd en wijle is het te flauw voor woorden. Om het verhaal af te maken: een van de brieven komt steeds bij haar terug en zij moet zelf op pad om die brief persoonlijk af te leveren.
Het is even wennen aan de ellenlange zinnen en de dialogen die zonder aanhalingstekens en achter elkaar worden neergezet. Na iedere punt is de andere spreker aan de beurt. Dat maakt het wel heel leuk. Af en toe levert Saramago commentaar op het verhaal, meestal in de wij-vorm. Ook dat is mooi gedaan. De fijne humor, die het eerste deel kenmerkt, samen met de steken onder water en de leuke woordspelingen, maken dit deel de moeite waard.
In de tweede helft is daar niets meer van te merken. Het wordt onlogisch - ook een absurd verhaal moet op een bepaalde manier logisch zijn - en soms zelfs saai. Ik kreeg het gevoel dat het tweede deel op een ander moment werd geschreven als het eerste, alsof de schrijver het manuscript een tijdje in de kast heeft laten liggen.
Kortom: je moet er even inkomen, daarna is het een tijdje héél amusant en tenslotte krijg je dan een tamelijk saai en inconsistent gedeelte.

ISBN 9029077239 | Gebonden | 222 pagina's | Uitgeverij Meulenhoff | 2006

© Berdine, februari 2007

Lees de reacties op het forum en/of reageer: